«صید ترال» حالا عبارتی آشنا برای افکار عمومی ایرانیان است که به‌طور خلاصه اشاره به‌نوعی ماهی‌گیری دارد که تمام کف دریا را جارو می‌کند و عملا چیزی از هرگونه ماهی، آبزی و هر موجود زنده در کف دریا باقی نمی‌گذارد.
این شیوه از صید ماهی اگرچه تاریخچه‌ای مشخص در دنیا دارد و به شیوه‌هایی با استاندارد متفاوت در دیگر نقاط دنیا هم انجام می‌شود اما در ایران با نام «چین» گره خورده و شاید یکی از دلایل حساسیت افکار عمومی هم به همین موضوع برگردد.
در سال‌های گذشته بارها اخباری از صید ترال در آب‌های جنوب ایران آن‌هم از سوی چینی‌ها یا با همکاری چینی‌ها منتشر شد که بلافاصله با حاشیه‌های فراوان همراه شد و درنهایت پرونده آن به راهروهای پارلمان ایران هم رسید تا توافقی از راه برسد؛ آذر ۹۹ و پس از مدت‌ها خبرسازی و انتشار اطلاعاتی از جاروکردن کف خیلج فارس و دریای عمان، وزیر وقت کشاورزی به مجلس رفت و در نهایت توافقی حاصل شد که به مدت دو سال هرگونه صید ترال در ایران ممنوع شود.
حالا و در آستانه اولین سالگرد این توافق بار دیگر اخباری محلی و البته تأییدنشده از ادامه صید ترال آن‌هم از سوی شرکت‌هایی که ۴۹ درصد سهام آنها متعلق به چین است، منتشر شده و حتی صیادانی در چابهار هم در گفت‌وگو با «شرق» این موضوع را تأیید می‌کنند. دراین‌بین البته نماینده کنونی مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی به «شرق» می‌گوید که درحال‌حاضر جز یک شناور تحقیقاتی هیچ‌گونه صید ترال انجام نمی‌شود. ماجرا دقیقا چیست و اطلاعات تازه چه می‌گوید؟
پیدا و پنهان صید ترال
صیادی در دریا آن‌هم به شیوه کف‌روبی یا جاروکردن یا ترال، موافقان چندانی ندارد و به‌طورکلی خلاصه نظر کارشناسان حوزه‌های مختلف از آسیب‌زابودن این شیوه چه برای محیط زیست، چه زندگی کف دریا و آبزیان و چه حتی به لحاظ اجتماعی و اقتصادی حکایت دارد؛ اما دراین‌بین یک پرسش معمولا به‌طور جدی مطرح می‌شود که اگر صید ترال تا این اندازه مضر است، چرا اتحادیه اروپا و آمریکا اجازه چنین کاری را می‌دهد؟
اما بررسی اسناد و آیین‌نامه‌های مرتبط با این دو منطقه این ادعا را رد می‌کند؛ به‌عبارت‌دیگر آنچه در اتحادیه اروپا با تیتر صید ترال مطرح است با آنچه در دریاهای جنوب ایران رخ می‌دهد، زمین تا آسمان متفاوت است که البته همین تفاوت را هم برخی کارشناسان به تجهیزات چینی نسبت می‌دهند. استاندارهای اتحادیه اروپا در این زمینه هر ۱۰ سال یا نهایتا ۱۵ سال تغییر می‌کند و به‌روز می‌شود و اتفاقا یکی از حوزه‌ها با تغییرات فراوان هم همین صید ترال است و حالا با استانداردهای اروپا چیزی به نام جاروکردن رخ نمی‌دهد.
برای مثال پیش‌تر «سعین گرگین»، کارشناس شیلات، درباره این روند به موضوع مهمی اشاره کرده بود: «از نظر قوانین شیلات چشمه تور تعریف شده اما برای مثال یک بار ما تور را بررسی می‌کردیم، چشمه هیچ موردی نداشت، بااین‌حال وقتی تور بالا آمد، دیدیم که همه نوع آبزی را صید کرده و برای خود من سؤال شد چرا با این چشمه تور استاندارد این اتفاق افتاد و بعدها متوجه شدم که جای دیگر را دست‌کاری می‌کنند و مثلا میزان چین تور افزایش پیدا می‌کند که آن‌قدر که آن چشمه چین می‌خورد که چشمه‌اش باز نمی‌شود و بررسی‌های بیشتر مشخص کرد اتحادیه اروپا این قانون را تغییر داده و همه قوانین صید را ۱۵ سال یک‌بار بازنگری می‌کنند اما ما اصلا اینها را نداریم و بدتر اینکه ما هنوز با همان چشمه توری که ۳۰ سال یا ۴۰ سال پیش کار می‌کردیم، داریم کار می‌کنیم و اصلا هم احتیاجی به بازنگری نیز نمی‌بینیم». همین توضیح و مثال به‌خوبی تفاوت شرایط ایران با برخی کشورهای توسعه‌یافته را نشان می‌دهد و به‌عبارت دقیق‌تر آنچه در ایران به اسم صیدترال مطرح است با استانداردهای دیگر کشورهای توسعه‌یافته از اساس تفاوت دارد. شاید برای همین بررسی‌ها، مجلس ایران و وزارت کشاورزی به توافقی رسیدند که تا آذر ۱۴۰۱ هرگونه صید ترال متوقف شود و در این مدت پژوهش‌های تازه انجام شود. قرار است پایان آذر ۱۴۰۱ و براساس نتیجه این تحقیقات تصمیمات و قوانین تازه‌ای اتخاذ شود. با این توضیحات اما چه شده که دوباره این موضوع خبرساز شده است؟
روایت صیادان و توضیحات نماینده چابهار
در روزهای گذشته چندین راوی بومی در گفت‌وگو با خبرنگار «شرق» از ادامه صید ترال در اطراف چابهار سخن گفتند و در کنار این موضوع به برخوردهای صورت‌گرفته با صیادان بومی انتقاد داشتند. خلاصه سخنان این صیادان به این صورت بود که با چشم خود شناورها یا تورها و ماشین‌آلات صید ترال را دیده‌اند و می‌گفتند درحالی‌که دریای عمان این‌چنین از سوی برخی شرکت‌ها جارو می‌شود، صیادان بومی برای گذران عادی زندگی خود از راه صیادی در مضیقه و فشار هستند.
«معین‌الدین سعیدی» نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی، در دو سال گذشته به‌طور جدی پیگیر این موضوع بود و بارها پای درددل صیادان بومی هم نشسته و به همین دلیل هم بحث را با او پیش گرفتیم. سعیدی درباره شرایط کنونی دریای عمان و خلیج فارس و اینکه آیا همچنان صید ترال انجام می‌شود، به «شرق» می‌گوید: «صید ترال کف دریا را جارو می‌کند و همه می‌دانیم خسارت جبران‌ناپذیری را بر محیط زیست و آینده دریا وارد می‌کند. همین الان کشور تایوان همه شناورهای صید ترال را تغییر داده؛ چراکه اثر زیست‌محیطی این شناورها چیزی نیست که قابل‌انکار باشد؛ علاوه‌بر اثرات زیست‌محیطی روزبه‌روز سفره صیادان منطقه را خالی‌تر می‌کند».
اما شما برای این خواسته صیادان چه کردید و توافق با وزارت کشاورزی به کجا رسید؟
پیرو این مطالبه جامعه صیادی بود که مجلس با پیگری دریادلان سپاه و بعد از سفر دکتر قالیباف به سواحل جنوب کشور، مجلس توافقی را با وزارت جهاد کشاورزی انجام داد که به مدت دو سال همه انواع صید ترال متوقف شود و در این مدت مرکز تحقیقات شیلات، هم کار مطالعاتی انجام دهد و هم بازسازی رخ دهد که بعد براساس این مطالعات تصمیم‌گیری شود که این روند ادمه پیدا کند یا اینکه چه تغییراتی پیدا کند. توافق آذر ۹۹ رخ داد که تا آذر ۴۰۱ ادامه دارد.
اما این توافق همچنان عملیاتی است؟ اینکه گفته می‌شود شرکت‌های با سهام ۴۹درصدی چینی صید ترال انجام می‌دهند تا چه اندازه درست است؟
توافق همچنان به قوت خود باقی است و حدود یک سال هم از عمر آن باقی مانده است؛ اما بعد از این ماجرا شاهد بودیم که شیلات ایران به مؤسسه تحقیقات یک شناور داد که صید ترال انجام دهد اما قرار نیست هیچ‌گونه استفاده تجاری از این شناور انجام شود. دراین‌بین در شواری امینت کشور و کارویژه مرز آیین‌نامه صید ترال را مصوب کردند که نکات مثبتی دارد؛ مثلا این شناورها تا جایی از مرز نمی‌توانند حضور پیدا کنند و مواردی از این دست؛ اما نقد ما به کل آیین‌نامه است که در کارویژه مرز انجام شده. در تابستان ۱۴۰۰ این کارویژه چنین آیین‌نامه‌ای مصوب کرد. در این آیین‌نامه عملا تلاش برای ساماندهی صید ترال بود ولی ما با اصل موضوع مشکل داریم؛ چراکه هنوز یک سال از توافق قبلی باقی مانده است. ما می‌گویم تا آذر ۴۰۱ این جرثومه فساد برداشته شود.
خب الان شرایط دقیقا چگونه است و پس از مصوبه کارویژه مرز دقیقا چه اتفاقی رخ داد؟
ما تأکید داریم که صید ترال هم بر اعتماد مردم و هم سفره مردم و هم زیستگاه طبیعی آبزیان خسارات جبران‌ناپذیر وارد می‌کند و این آسیب‌ها اصلا قابل قیاس با آورده‌های آن نیست. متأسفانه ما پیش‌تر شاهد بودیم که چندده شناور به این کار مشغول بودند که شرکت‌های چینی با سهم ۴۹درصدی هم در این شناورها سهام دارند. طبیعتا مردم ما نمی‌پذیرند که آب‌های خلیج فارس و دریای عمان عرصه تاخت‌وتاز چینی‌ها شود. قبل از آذر ۹۹ و این توافق گاه این شناورها حتی تا چهار مایلی ساحل هم می‌آمدند که آیین‌نامه مصوب کرد تا ۱۲ مایل ساحلی نباید بیایند و این از نکات آیین‌نامه کارویژه مرز بود.
اما پرسش جدی الان این است که درحال‌حاضر صید ترال انجام می‌شود؟
نه به‌هیچ‌وجه و اگر هم انجام شود، حتما با آن باید برخورد جدی شود. به لحاظ توافق آذر ۹۹، الان یک شناور تحقیقاتی فقط صید ترال دارد که پژوهشی است اما متأسفانه شاهد هستیم که یک‌سری صیادان محلی صید محاصره‌ای انجام می‌دهند که این هم معضل دیگری است. البته صید محاصره‌ای از طرف چینی‌ها هم نیست و صیادان بومی این کار را می‌کنند که آسیب آن اگرچه کمتر از صید ترال است اما خسارات به‌شدت زیادی دارد و امیدوارم فکری برای این موضوع شود. البته باید مجوز صید به صیادان محلی داده شود و این انتظار را داریم که در شیلات ایران صدور مجوز به کسانی که اهلیت آنها در عرصه صیادی تأیید شده اتفاق بیفتد که این سفره نحیف مردم چابهار بیش از این نحیف‌تر نشود.
آن‌طورکه سعیدی می‌گوید حالا و تا آذر ۱۴۰۱ صید ترال به‌طورکامل متوقف شده و قرار است در این مدت تحقیقات و پژوهش‌هایی رخ دهد که درنهایت و براساس این نتایج، تصمیم‌های تازه‌ای لحاظ شود. مشابه این توضیحات را البته کارشناسان و مسئولان دیگری هم بیان می‌کنند و به نظر می‌آید دست‌کم از نگاه مسئولان و قوانین و مصوبه‌های کنونی، صید ترالی فعلا رخ نمی‌دهد، مگر در حالت غیرقانونی.
