«آتابای»، ساخته نیکی کریمی، از نگاه ژان میشل فرودون
ژان میشل فرودون، منتقد سرشناس فرانسوی، فیلم «آتابای» را گواهی بر تواناییهای نیکی کریمی در مقام فیلمساز و آزادی درونی این هنرمند، دانست.
ژان میشل فرودون، نویسنده و منتقد مشهور نشریات لوموند و کایه دو سینما و مدرس سینما در دانشگاه سوربون پاریس، پس از دیدن فیلم «آتابای» ساخته نیکی کریمی، یادداشتی را منتشر کرد.
او نوشته است:
«پنجـمین فـیلم نـیکی کـریـمی مهـر تـایـیدی اسـت بـر قـابـلیتهـای او در مـقام فـیلمساز، چیزی کـه در آثـار پـیشین او نیز کـامـلاً مـشهود است، اما غالبا بـه دلیل شهـرت این کارگردان به عنوان بازیگر، دستکم گرفته شده است. این فیلم از جنبههای مختلف نمایانگر پیشرفتی واقعی در سینمای معاصر ایران است. فـیلم نـیکی کـریـمی که بـر اسـاس فـیلمنامـهای از خـود او و هـادی حـجازیفر ساخته شده کـه همچنین نـقش اصـلی فیلم را ایفا میکند، بـه وجوه عمیق هنرمندانه هم زمان و منسجم بسیاری دست یافته است.
«آتـابـای»، برشی از زندگی یک مرد است، شخصیت اصلی داستان که نامش برگرفته از عنوان فیلم است، نه قهرمان است، نه ضد قهرمان، بلکه انسان (مردی) است با خصوصیاتی که به واسطه کنشها و فقدان کنشها، نگاه پیوسته دیگران به او و خاطرههایی که میگوید اما ممکن است واقعیت نداشته باشد جان میگیرد و زنده میشود آن هم با بیانی غیرمستقیم.
فیلمنامه و بیش از آن، شیوه فیلمسازی کارگردان راه را برای جان گرفتن شخصیتی باز میکند که در تسخیر خاطرهها و تشویشها، آرزوها و رویاهاست، فردی که در هیچ تعریف خاص یا ویژگی شخصیتی خاص که تا به حال دیدهایم، نمیگنجد.
از این رو این پیکره انسانی بسیار فاخر که هرچه فیلم پیش می رود، رازآلودتر میشود، و در روند این نمایش، به آینهای چند منظوره تبدیل میشود که در آن شخصیتهایی گوناگون تجزیه میشوند.
فیلم در عین حال گسترهای بسیار با شکوه از شخصیتهای زن هم دارد. زنانی که با ظرافت بسیار ترسیم شدهاند، با توجهی دقیق به نسلها و طبقههای مختلف اجتماعی. بدیهی است که بار این ویژگیها همچنان بر دوش شیوه بیان کارگردان است که اینطور شخصیتهای دیگر، ازجمله «فرعی»ترین آنها از حضور و جذبهای برخوردارند که شخصیت قدرتمند گرچه متزلزل کاظم (آتابای) را تقویت میکنند. این ویژگیها، دستیابی «آتابای» به این نتیجه معجزهآسا را فراهم میکند: فیلمی کاملا زنانه که شخصیت اصلیاش مرد است.
فــیلم همچنین چشماندازی بــسیار قــدرتــمند و تــأثــیرگــذار از ایران ارائه میدهد، نه فقط به واسطه تصویرهای با شکوه بلکه به واسطه ظرفیت موجود جغرافیایی که حساسیتهای مخاطب خارجی را بر میانگیزد تا دلبستگی ایرانیها را به باغ ایرانی در همه ابعادش نمایان کند، از مادیترین بعد آن گرفته تا شاعرانهترین ابعاد این سرزمین که همواره مورد ستایش بزرگترین هنرمندان پارسی زبان بوده است.
در اینجا نیز بار دیگر نــقطه قــوت فــیلم در ایــن اســت کــه هــیچ چــیزی بــهطور مســتقیم بــیان نـمیشـود، بـلکه تماشاگر کمکم از رابـطه میان انـسان و این فضا آگاهی مییابد که همزمان طبیعی و پرنقش و نگار است، فضایی که بارور حافظهای تاریخی است و چه بسا آینده را نیز در دل خود نهفته کرده است.
تــرکــیب حــیرت انــگیزِ سبکبالی و شور وهیجانهای عمیق کــه گــاه مــیتــوانــد راه را به روی خــشونــت، مـرگ و رفتارهای شریرانه بگشاید، بـه واسطه مـیزانـسنی که به کار گرفته شده به طوری حیرتانگیز طـبیعی و واقعی جـلوه مـیکـند. در واقـع، روش فیلمسازی و ساختاری داسـتان، در لایههای پی در پی که کمکم آشکار میشوند و امکان بروز موقعیتهایی را ایجاد میکند که بازتاب یکدیگرند، بی آنکه به طور کامل مکمل یکدیگر باشند؛ به تماشاگر فضا میدهد تا اندیشه کند و از احساسات خود وام بگیرد و خود را به جای شخصیتها بگذارد.
مهارت تاثیرگذار کارگردانی تنها در ظرافت چشمگیر آن خلاصه نمیشود بلکه به درستی راه را برای ورود خاطرههای دردناک به زمان حال باز میکند که در دنیای واقعی غایباند.
سبک فیلمبرداری فیلم را میتوان به معنای واقعی کلمه بلندپروازانه توصیف کرد، با توجه به ترکیببندی فریمها، حرکت دوربین، بهرهبرداری از نور و طراحی صدا نیز به همچنین.
از این حیث «آتابای» نه تنها بر تواناییهای نیکی کریمی در مقام فیلمساز دلالت میکند، بلکه گواهی است بر آزادی درونیاش که در او این توانایی را ایجاد میکند تا از صرف به تصویر کشیدن داستانی تاثیرگذار فراتر برود و توجه هر نوع تماشاگر را هم به فیلم خود جلب کند.