یک کارشناس محیط زیست گفت: «یک نظام مدیریت منابع آب را بوجود آوردیم که من نام آن را نظام طلب‌کاری از سرزمین گذاشتم. مدیرانِ کشور اینگونه القا کردند که کشور ما ثروتمند است، همه چیز داریم و خودمان همه چیز را تولید می‌کنیم، اما چنین چیزی برای کشوری مانند ما با منابع آبی محدود امکان پذیر نیست.»
آب این روزها تبدیل به دغدغه ایران شده است، شهرها با کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند، حالا مانند همه دوگانه‌های مرسوم در ایران آب و اشتغال تبدیل به دوگانه‌ای دیگر شده‌اند طوری‌که به‌نظر می‌رسد باید میان صنعت، کشاورزی و حفظ منابع آبی یکی را فدای دیگری کرد. شاید به‌همین دلیل است که «عباس محمدی»، کارشناس محیط زیست معتقد است: «آب در ایران تبدیل به نظام پیچیده‌ای شده است.»
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که چه شد آب کم شد، گفت: «این‌که آب کم شد در درجه اول این است که جمعیت ما زیاد شد و سرانه آب کاهش پیدا کرد، اما دلیل مهم‌تر این‌که ما انبوهی از مشکلات را با هم تلفیق کردیم، اگر یک سیاست غلط با سیاست غلط دیگر ادغام شود اثرات منفی آن از جمع جبری آن‌ها بیشتر می‌شود و ما مجموعه‌ای از سیاست‌های غلط داشتیم.»
وی ادامه داد: «آب در ایران به یک نظام پیچیده از مسائل تبدیل شده که این مسئله نتیجه سوء مدیریت چهل ساله در این حوزه است. در این مدت مدیریت کشور فقط به فکر مصرف آب بوده است. «لستر براون» از فعالان بین‌المللی اقتصاد و محیط زیست معتقد است که رفتار ما با محیط زیست رفتار «پونزی» بوده است، پونزی فردی بوده که یک کسب‌وکار را با روش جدید طراحی می‌کند و امروز ما در ایران به آن سبک هرمی می‌گوییم. او از تعداد زیادی آدم پول می‌گرفت و با بهره خوبی میان آن‌ها پخش می‌کرد، درحالی‌که او فقط از سرمایه دیگران استفاده می‌کرد و در نهایت هم پول مردم را برداشت و رفت.»
بذل و بخشش آب
«محمدی» در تطبیق نظام مدیریت منابع آب ایران با نگاه «پونزی» به اقتصاد و محیط زیست گفت: «دقیقاً کاری که در ایران درباره مدیریت منابع آب انجام شده همین‌طور است. علیرغم تمام هشدارهایی که داده شد مدیران بخش آب به همین بخشش از منابع عمومی کشور ادامه دادند، یعنی مثلاً از خوزستان آب گرفتند و فرستادند اصفهان، از اصفهان آب گرفتند و فرستادند یزد، این بذل و بخشش آب از منابعِ دیگران همین نتیجه‌ای را دارد که امروز می‌بینیم، مثلاً به شکل اعتراض در خوزستان و اصفهان خودش را نشان می‌دهد. با این وجود در شرایط کنونی آقای محرابیان همان سیاست غلط گذشته را همچنان ادامه می‌دهد و می‌خواهد با تقسیم منابع آب مشکل آب کشور را حل کند. درصورتی که چنین چیزی امکان پذیر نیست.»
این کارشناس محیط زیست، با تاکید مجدد بر نظام پیچیده مدیریت منابع آب، چنین نظامی را حاصل دور شدن نخبگان از مدیریت عنوان کرد: «امروز مسئله آب را پیچیده کرده‌اند، مدیریت یک نظام پیچیده خیلی مشکل است آن‌هم در شرایطی که ما داریم دائماً افراد باهوش را از دست می‌دهیم. الان در وزارتخانه‌ها اشخاصی هستند که دیگر هوشمندی افراد قبلی را ندارند ضمن این‌که خود آن قبلی‌ها هم پر اشتباه بودند، اگر اردکانیان گفت مدیریت آب در ایران اشتباه بوده است اما آقای محرابیان حتی همین را هم نمی‌گوید. اگر به افکار جدید میدان داده نشود کشور با یک بحران پیچیده سراسری در همه ابعاد، اقتصادی، اجتماعی سیاسی روبه رو خواهد شد چراکه وقتی کشاورزی لطمه می‌خورد نان گران می‌شود، وقتی نان گران شود دیگر کسی نمی‌تواند جلوی اعتراض را بگیرد.»
طلب‌کاری از سرزمین
او تصریح کرد: «یک نظام مدیریت منابع را بوجود آوردیم که من نام آن را نظام طلب‌کاری از سرزمین گذاشتم. مدیرانِ کشور اینگونه القا کردند که کشور ما ثروتمند است، همه چیز داریم و خودمان همه چیز را تولید می‌کنیم، خودکفایی را مطرح کردند و اخیراً یکی از نمایندگان مجلس گفت ما برای ۷۵۰ میلیون نفر می‌توانیم غذا تولید کنیم، درحالی‌که ما با جمعیت ۸۰ میلیونی حدود ۱۸۰ میلیارد متر مکعب آب در سال لازم داریم که زندگی متوسط داشته باشیم، اما چنین چیزی برای کشوری مانند ما با منابع آبی محدود امکان پذیر نیست، اساساً سیاست غلطی که مدیران القا کردند این بود که ما همه کار می‌توانیم انجام دهیم درحالی‌که هیچ کشوری در دنیا چنین کاری نمی‌تواند انجام دهد نتیجه‌اش این شد که ما با یک مجموعه از مشکلات پیچیده مواجه هستیم.»
«محمدی» درخصوص تقابل میان صنعت و کشاورزی که نتیجه‌ای جز هدر رفتن منابع آبی کشور ندارد خاطرنشان کرد: «گاهی ما محیط زیستی‌ها می‌گوییم چرا در اصفهان صنایع فولاد احداث شد، می‌خواهم بگویم اگر همین فولاد آن‌جا پایگذاری می‌شد و بخشی از کشاورزی به نفع فولاد کنار می‌رفت به نفع ما بود. الان برای تولید یک کیلو فولاد ۳۰ لیتر آب لازم است، یا ۳۰ متر مکعب آب برای یک تن فولاد استفاده می‌شود، و این درحالی‌ست که یک تن فولاد ۷۰۰ تا ۸۰۰ دلار ارزش دارد. اما ما برای تولید یک کیلو گندم بالای هزار لیتر آب مصرف می‌کنیم، یعنی ۵۰ برابر فولاد آب مصرف می‌کند. توجه کنید که ما همزمان با تولید فولاد افزایش سطح زیر کشت هم داشته‌ایم، ایراد از این است که ما همزمان خواستیم همه کارها را باهم انجام دهیم.»
مردم درباره آب نظر بدهند
این کارشناس با اشاره به نقش مردم در مدیریت منابع آب بیان کرد: «رشته آبیاری کنار گذاشته شده و مصرف آب در کشاورزی زیاد است، مهندسی آب را جایگزین رشته آبیاری کردند و بردند به سمت فنی کردن ماجرای مصرف آب، این اشتباه بود، آب یک موضوع اجتماعی، محیط زیستی، از جنس حقوق عامه است و هم مردم باید درباره آن نظر بدهند، وقتی در موضوع آب مردم کنار گذاشته شدند نارضایتی عمیق شکل می‌گیرد و به یک هرج مرج سیاسی تبدیل می‌شود.»
وی ادامه داد: «مدیران در همان بخش کشاورزی گفتند آبیاری قطره‌ای را توسعه دهند تا مصرف کم شود نتیجه این شد که هم کشاورزی سنتی گسترش پیدا کرد و هم کشاورزی با آبیاری قطره‌ای. در یک استان خشک مانند تهران، بوشهر، صدها گلخانه ایجاد شده که توسط هرکدام آب زمین مکیده می‌شود، آن هم برای تولید گوجه فرنگی و انواع دیگر تولیدات که بخش زیادی از آن صادر می‌شود، انگار که ما داریم آب و خاک را صادر می‌کنیم. آبیاری قطره‌ای که قرار بود نظام کشاورزی را اصلاح کند باری شد بر دوش سرزمین.»
«محمدی» در پاسخ به این پرسش که چه راه حلی برای جبران اقدامات گذشته وجود دارد بیان کرد: «یک تجدید نظر اساسی باید در وزارت نیرو شود، اساساً مدیریت آب باید از وزارت نیرو گرفته شود. وزارتخانه‌ای که تمام مهندسان آن مهندسان ساخت و ساز هستند نمی‌توانند آب مملکت را مدیریت کنند، آب مملکت باید توسط کسانی مدیریت شود که در محیط زیست و کشاورزی و منابع طبیعی حرفی برای گفتن دارند.»
وی یادآور شد: «همچنین مسائل سیاسی باری بر مشکلات ما اضافه کرده است، امروز نمی‌توانیم حق خودمان را از رودخانه هیرمند بگیریم، در هریر رود همین‌طور، در خصوص ترکیه حرفی برای گفتن نداریم، رودخانه ارس به‌زودی با مشکل مواجه خواهد شد. درباره عراق مشکلات‌مان به‌دلیل سد سازی دارد بیشتر می‌شود؛ یعنی سیاست بر مشکلات محیط زیستی ما اضافه کرده است. بنابراین سوء مدیریت، ایجاد تفکر طلبکارانه از سرزمین، در کنار تغییرات اقلیمی که ایجاد شده است سبب شده با مشکلات زیادی مواجه شویم. خلاصه این‌که ما با نظامی از مشکلات مواجه هستیم که نیاز به تغییر اساسی در حکمرانی آب در کشور دارد.»
