چین در حال ورود به مرحله جدیدی از دیپلماسی اقلیمی است، مرحله ای که در آن مشکلات تغییرات آب و هوایی در شرایطی که فراتر از چارچوب کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل است، مفهوم سازی می شود.
آیا گلاسکو و کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد ( COP۲۶) اشتباه دیپلماتیک عمده برای پکن بود؟ برای دولتی که بخاطر عملگرایی و صرف میلیون ها دلار برای ایجاد تصویر و عدم مضایقه از هرگونه تلاشی در توسعه قدرت نرم به خود می بالد، قطعاً همینطور است. نه فقط بخاطر اعلام محکومیت از سوی رهبران جهان و به ویژه جو بایدن رئیس جمهور آمریکا که ناگهان اهرمی برای زیر سوال قرار دادن صداقت و آرزوهای چین برای رهبری جهان بدست آورد. حتی مهمتر از آن، COP۲۶ نمی تواند با سال دیگری در زمینه اقدام اقلیمی برای چین مقایسه شود.
در واقع، سال ۲۰۲۱ برای پکن بسیار خوب آغاز شده بود: در ژانویه، شورای دولتی چین کتاب سفیدی در مورد همکاری های توسعه بین المللی منتشر کرد که شامل استفاده از ادبیاتی در مورد توسعه سبز ذیل ابتکار کمربند و جاده (BRI) و همچنین دربردارنده بخش کاملی درباره حفاظت از محیط زیست برای کشورهای شریک بود. در مرحله بعد، پکن معتبرترین مذاکره کننده آب و هوایی خود زی ژنگوآ، را بعد از بازنشستگی یکبار دیگر به کار بازگرداند.
این اقدام نشان دهنده آمادگی پکن برای مشارکت در مذاکرات سازنده آب و هوا با نمایندگان ایالات متحده، علیرغم ادامه تنش بین چین و ایالات متحده بود. مدت کوتاهی پس از آن، پکن همچنین به دلیل انتشار اصول سرمایه گذاری سبز برای پروژه های ابتکار کمربند و جاده، که با مشورت کارشناسان بین المللی توسعه یافته بود، مورد ستایش قرار گرفت. در تکمیل این موارد، شی جین پینگ در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر ۲۰۲۱ دو بیانیه غافلگیرکننده را اعلام کرد: تعهد چین در به صفر رساندن تولید کربن تا سال ۲۰۶۰ و اعلام توقف تامین مالی نیروگاه های زغال سنگ در خارج از کشور.
با این حال، زمانی که نمایندگان آب و هوا برای نشست COP۲۶ در نوامبر ۲۰۲۱ در گلاسکو گرد هم آمدند، به نظر می‌رسید که هیچ یک از این تعهدات و اقدامات تأثیر زیادی نداشته باشد. در عوض، تیتر همه اخبار درباره غیبت شی در این گردهمایی بود. یکی از مذاکره کنندگان ارشد سابق ایالات متحده در زمینه آب و هوا تا آنجا پیش رفت که تصمیم شی را به عنوان “بزرگترین مانع” برای موفقیت COP۲۶ توصیف کرد. اوضاع در پایان مذاکرات دو هفته‌ای زمانی که رئیس COP۲۶، آلوک شارما، اعلام کرد که از چین و هند به دلیل کم کردن تعهد به حذف تدریجی زغال سنگ «عمیقاً ناامید است»، بهتر نشد.
شارما علناً اعلام کرد که این دو کشور باید به کشورهای آسیب پذیر از تغییرات آب و هوایی توضیح دهند که چرا آنها چنین کاری را انجام دادند. هم واکنش اولیه و هم اظهارات نهایی آنقدر چشمگیر بود که حتی بیانیه غافلگیرکننده جان کری-شی ژنگوا در مورد افزایش همکاری بین ایالات متحده و چین برای مقابله با تغییرات اقلیمی هم به طور کامل فضا را تغییر نداد. شاید بزرگترین میخ به تابوت دیپلماسی آب و هوایی چین از جانب کسی جز باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده نبود. به زبانی که یادآور رویدادهای بیش از یک دهه پیش بود، او تا آنجا پیش رفت که اعلام کرد که طرح و اقدامات ملی چین نشان‌دهنده «عدم فوریت خطرناک» است و بنابراین نشان‌دهنده «تمایل این کشور برای حفظ وضعیت موجود» است.
اما پی بردن به معنای کنش اقلیمی چین از دریچه اجلاس COP۲۶، اگر کاملاً اشتباه نباشد، محدودیت هایی دارد. این به این دلیل است که چشم انداز آب و هوای پکن اکنون از آنچه توسط کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل ارائه شده، پیشی گرفته است. به عبارت دیگر، پکن به طور فعال در حال گسترش فضاهای دیپلماسی آب و هوایی و ترویج گفتمانی در مورد اقدامات مربوطه است که فراتر از ادبیات و اختیارات و امتیازات جلسات کنفرانس اعضا( COP ) است.
گسترش فضاهای دیپلماسی اقلیمی
پاسخ پکن به پرسش بایدن در مورد ردای رهبری جهانی چین این بود که «اقدام بلندتر از کلمات صحبت می‌کنند». واضح است که چین قصد دارد هم گفتگوهای اقلیمی و هم اقدامی فراتر از آنچه در راهروی دیدارهای دیپلماتیک در سطح بالا رخ می دهد را انجام دهد. جدیدترین مورد در این زمینه، توافق بی سابقه پکن در زمینه همکاری آب و هوا، به نام “بازیابی سبز” و توسعه پایدار سبز است که در نشست FOCAC در اواخر نوامبر با کشورهای آفریقایی امضا شد. به طرز قابل توجهی، این اولین بار در تاریخ جلسات FOCAC بود که در آن مسئله آب و هوا به عنوان یک ناحیه همکاری جویانه کاملاً مجزا مشخص شد. به طور مشابه، در اکتبر ۲۰۲۱، پکن در اجلاس اکتبر ابتکاری را در زمینه تقویت همکاری توسعه سبز و پایدار با آسه آن اعلام کرد. اگرچه این اولین بار نیست که مسائل زیست‌محیطی در “آسه‌آن” مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد، تفاوت اصلی در حال حاضر نقش بازی ساز راه‌اندازی یا نزدیک به اتمام برخی از پروژه‌های زیرساختی بزرگ ابتکار کمربند جاده در سراسر منطقه است. هیچکدام از اینها به این معنی نیست که چین جلسات سطح بالای سازمان ملل را ترک می کند بلکه نشان می‌دهد که پکن از دیگر پلتفرم‌ها برای استفاده از شمشیر دیپلماسی اقلیمی استفاده می‌کند، جایی که توافق‌ها متمرکز بر مناطق و شرکای خاصی انجام می گیرند. همچنین ناگفته نماند که چنین ابتکارات مشترکی کاملاً در تضاد با بن بست های همیشگی پیرامون تامین مالی تغییرات اقلیمی، صندوق سازگاری، و ضرر و زیان در مذاکرات COP قرار دارد.
یک زبان جدید برای تغییرات اقلیمی
در راستای یک چشم انداز برجسته سیاسی برای «تمدن زیست‌محیطی»، اکنون پکن در مسیر جدید گفتمان آب و هوایی قرار گرفته است. به طور خاص، هدف این است که اقدامات اقلیمی را به زبانی که فراتر از سوالات مربوط به انتشار کربن و زغال سنگ است، چارچوب بندی کنیم. در ترویج درک وحدت بین طبیعت و بشر، به نظر می رسد پکن به اقداماتی متعهد است که مشکلات اکولوژی و تنوع زیستی را به اندازه ارائه راه حل برای کاهش انتشار کربن، مورد رسیدگی قرار می دهد. این هدف در خلال نشست COP۱۵ تنوع زیستی سازمان ملل متحد، که چین در اکتبر ۲۰۲۱ میزبان آن بود، به وضوح نشان داده شد. اگرچه جلسات عمومی (عمدتاً مجازی) تنها در مرحله اول گفتگوها برگزار شد و مرحله دوم برای آوریل ۲۰۲۲ برنامه ریزی شده است اما شی جین پینگ به سرعت از صندوق تنوع زیستی ۲۳۰ میلیون دلاری برای حمایت از حفاظت از تنوع زیستی در کشورهای در حال توسعه رونمایی کرد.
در حوالی زمان نشست COP۱۵، پکن همچنین اولین کتاب سفید خود را در مورد تنوع زیستی منتشر کرد. اینها خبرهای خوشایندی هستند؛ به ویژه با توجه به اینکه تخمین زده می شود که کریدورهای ابتکارکمربند جاده، به تنهایی با محدوده حداقل ۲۶۵ گونه در معرض تهدید، ۱۷۳۹ منطقه مهم پرندگان یا مناطق کلیدی تنوع زیستی و ۴۶ نقطه داغ تنوع زیستی همپوشانی داشته باشند. البته، چیزی بیش از دکترین تمدن اکولوژیکی در تلاش برای گنجاندن طبیعت و تنوع زیستی درون گفتگوی تغییرات اقلیمی مورد توجه قرار دارد. تز کلی شی، که اکنون به دقت توسط تعدادی از موسسات تحقیقاتی و اتاق های فکر توضیح داده شده، این است که تمدن زیست محیطی، بشریت را در مرحله بعدی توسعه خود قرار می دهد.
به طور خلاصه، این موضوع به انسان اجازه می دهد تا فراتر از شیوه تولید و مصرف برآمده از انقلاب صنعتی رفته و وارد مرحله پیشرفته تری از توسعه شود که به عنوان همزیستی هماهنگ با طبیعت شناخته شده است. در کشوری که به تبلیغات و مبالغه گویی معروف است، بهترین راه برای درک محوریت این دیدگاه جدید زیست‌محیطی این است که توجه داشته باشید که امروز این دیدگاه با مهربانی به عنوان مؤلفه کلیدی دیپلماسی شی نامیده می‌شود. با این حال، وقتی پای تحلیل ها و تفسیرهای غیر چینی می شود، در آنها هم چشم انداز آینده مشترک بشر و طبیعت و هم فضاهای در حال گسترش برای دیپلماسی آب و هوا اغلب در ترجمه گم می شوند. در عوض، درست مانند سال ۲۰۰۹، پکن بر اساس تعهدات و سوابق جلسات COP خود مورد قضاوت قرار می گیرد. با این حال، حداقل سه دلیل وجود دارد که چرا رسیدن به تلاش‌های دیپلماتیک و گفتمانی جدید پکن در تمدن زیست‌محیطی و اقدام اقلیمی مهم است.
اولاً، فراتر از درام سیاسی COP۲۶، اظهاراتی وجود دارد که نشان می‌دهد رویکرد چین به تغییرات آب و هوایی فاقد احساس فوریت لازم است. مسلماً، این به فراتر از تمدن زیست‌محیطی یا ویژگی‌های برنامه‌های ملی چین و استراتژی به صفر رساندن کربن می رود. این نیز یک موضوع رویکرد هستی شناسانه است. مفسران چینی اغلب مشتاق هستند که بگویند: «صد سال فقط یک چشم به هم زدن است». این بیان اشاره به تاریخ هزاران ساله چین و این ادعا دارد که ظرفیت بالاتر این کشور در انجام بازی های طولانی است. با این حال، زمانی که یک انقراض دسته جمعی “وحشتناک” گونه ها در افق باشد، بازی طولانی وجود ندارد.
اگر دولت چین به همراه شرکای منطقه ای و محلی خود در پرداختن به مسائل تنوع زیستی جدی است، باید از این فرض شروع کند که زمان رو به اتمام است. دوم، پکن که مشتاق حفظ اصول حاکمیت و عدم مداخله است، اغلب با این ادعا که چین به «اراده مردم» احترام می‌گذارد و به فرآیندهای قوانین داخلی پایبند است، با مسائل زیست‌محیطی مواجهه می‌کند. با این حال، اغلب مشخص نیست که «مردم» چه کسانی هستند و آیا منافع آنها با دیدگاه ادعایی توسعه سبز و پایداری همسو است یا خیر. یک نمونه مکرراً ذکر شده ساخت نیروگاه آبی جزئی از ابتکار کمربند جاده در باتانگ تورو اندونزی است. در میان بسیاری از مناقشات مرتبط با این پروژه، این ادعا است که این ساخت و ساز، معیشت آخرین گونه باقی مانده از یک اورانگوتان کمیاب را به خطر می اندازد. چیزی که اغلب در مورد آن اظهار نظر نمی شود این است که جوامع محلی و گروه های مختلف که دچار دو دستگی هستند؛ برخی از ساخت و ساز حمایت می کنند، در حالی که برخی دیگر مخالف آن هستند. این تنها یکی از موارد متعددی است که در آن هر دو مفهوم “اراده مردم” و انتظار مبنی بر تبدیل شدن جوامع محلی به “حفاظان زمین” بستری کاملاً غیر واقع بینانه برای مشورت یا حل چالش‌های زیست‌محیطی و توسعه ایجاد می‌کنند. یکی از راه‌های حل این معما، پاسخگو نگه داشتن پکن برای دیدگاه خود در مورد وحدت بین بشر و طبیعت است. به عبارت دیگر، به جای رد ایدئولوژی پکن به منزله تبلیغات توخالی، می توان از زبان تمدن زیست محیطی برای استنطاق از تمایل بازیگران چینی به اجرای این دیدگاه در عمل استفاده کرد. در مکان‌هایی مانند باتانگ تورو، جایی که اکوسیستم‌های شکننده آسیب می‌بینند، حفظ استاندارد «وحدت بین طبیعت و نوع بشر» ممکن است نقطه شروع بهتری نسبت به «اراده مردم» باشد.
سوم، فراتر از بلندپروازی های پکن برای به اشتراک گذاشتن «خرد تمدن زیست‌محیطی» با جهان، همچنان ساز و کارها برای پاسخگو کردن بازیگران چینی در قبال اقدامات ماورای دریاهای آنها هنوز محدود است یا اساساً وجود ندارد. در واقع، نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد شرکت های چینی به زودی به رعایت استانداردهای بالاتر فراخوانده خواهند شد. در پایان نوامبر، شی رهنمودهای جدیدی برای ابتکار کمربند جاده با تمرکز بر گذار سبز کشورهای در حال توسعه، ارتقای ظرفیت سازی در توسعه سبز و کم کربن، و تعمیق همکاری های اکولوژی، محیط زیست و همکاری در حکمرانی اقلیمی اعلام کرد.
برخی از مفسران به سرعت خاطرنشان کردند، این تلاشی از سوی پکن برای تغییر نام تجاری BRI است به طوری که بتواند در برابر ابتکار تازه راه‌اندازی شده آمریکایی به نامB۳W و همینطور استراتژی دروازه جهانی اتحادیه اروپا رقابتی باقی بماند. مسلماً این دقیقاً همان نوع فشار بین المللی است که برای کنترل چین لازم است. در واقع، چند سال گذشته شواهد قابل توجهی از تلاش های پکن برای مقابله با منتقدانش، هر چند با اکراه، ارائه می دهد. اعلامیه فوق الذکر مبنی بر اینکه چین دیگر پروژه های زغال سنگ در خارج از کشور را تامین مالی نخواهد کرد، تنها آخرین نمونه است. در پاسخ به شکاکان، باید بگویم که بخاطر داشته باشید زمانی که برای اولین بار ابتکار کمربند و جاده اعلام شد هیچ نوع بیانی زبانی در مورد حفاظت از محیط زیست نداشت.
اکنون، هشت سال بعد، ابتکار سبز کمربند جاده در کانون چشم انداز جهانی پکن قرار دارد. چین در حال ورود به مرحله جدیدی از دیپلماسی اقلیمی است، مرحله ای که در آن مشکلات تغییرات آب و هوایی در شرایطی که فراتر از چارچوب کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل است، مفهوم سازی می شود. پاسخگو نگه داشتن پکن – در جلسات سطح بالا و سطح پایین – به چیزی بیش از بیان آرزوها در مورد ارزش ها و استانداردهای با کیفیت بالاتر نیاز دارد. برای شهروندان جهانی، یک جای خوب برای شروع این است که از شرکت ها و سیاست گذاران چینی بخواهند که دیدگاه پکن از تمدن زیست محیطی را به منصه ظهور برسانند.
مارینا کارتی
*منبع: دیپلمات
