میدان مشترک آذر به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین میدان‌های نفتی کشور، با ظرفیت تولید روزانه ۶۵ هزار بشکه نفت به بهره‌برداری رسمی رسید.
میدان نفتی آذر که در قالب قرارداد بیع‌متقابلی به ارزش حدود ۱.۴ میلیارد یورو از سوی کنسرسیوم ایرانی توسعه یافته است، امروز (دوشنبه، ۱۱ اسفندماه) با دستور رئیس‌جمهوری به‌صورت ویدئوکنفرانس به‌طور رسمی بهره‌برداری شد.
این میدان در بلوک اناران در استان ایلام در مرز ایران و عراق واقع شده و تاکنون حدود ۳۶ میلیون بشکه نفت از آن برداشت شده است.
تاریخچه
اواخر دهه ۷۰ شمسی، شرکت نروژی نورث‌هیدرو قراردادی را در قالب اکتشاف و توسعه به‌صورت بیع متقابل با مدیریت اکتشاف در بلوک اناران امضا کرد و شرکت هیدروزاگرس به‌عنوان نماینده این شرکت نروژی در ایران فعال شد که قرار بود پس از اکتشاف، توسعه را هم عهده‌دار شود. این شرکت مطالعات تفصیلی و جامعی در آذر انجام داد و دو حلقه چاه در این میدان حفاری کرد که یکی از چاه‌ها به‌دلیل مشکلات مکانیکی و مانده‌گذاری ناتمام ماند، اما حفاری چاه «آذر ۲» موفقیت‌آمیز بود. پس از حفر موفق این چاه و انجام عملیات لرزه‌نگاری دوبعدی، گزارش اقتصادی بودن تولید میدان در سال ۸۵ به شرکت ملی نفت ایران ارائه و احراز شد. پس از آن، بیش از یک سال مذاکرات انحصاری توسعه آذر با شرکت نروژی دنبال شد، منتها با ادغام این شرکت در شرکت استات‌اویل و شکل‌گیری شرکت جدید یعنی استات‌اویل‌هیدرو و تأثیرپذیری از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در عمل حضور نروژی‌ها در توسعه آذر امکان‌پذیر نشد.
از اواسط سال ۸۷ و پس از کم‌رنگ شدن احتمال حضور پیمانکار نروژی، با صدور مصوبه هیئت‌مدیره شرکت ملی نفت ایران و از محل منابع داخلی، اقدام‌های زیرساختی میدان آذر آغاز شد و در این چارچوب، فعالیت‌هایی از جمله تحصیل اراضی، پاک‌سازی میدان از مین و مواد منفجره عمل‌نکرده، انجام مطالعات FEED و آمایش و زیست‌محیطی، احداث سلر و جاده‌های اصلی و دسترسی میدان، واگذاری قراردادهای حفاری و تهیه اسناد مناقصه قراردادهای روسطحی در قالب EPC و دریافت مجوز برداشت آب از منابع زیرزمینی و رودخانه چنگوله کلید خورد، تأمین برق صنعتی مورد نیاز از طریق شبکه برق سراسری هم امکان‌سنجی و قرارداد با شرکت برق منطقه‌ای غرب امضا شد.
اوایل سال ۸۸ شرکت پتروناس آمادگی خود را برای توسعه این میدان اعلام و به‌دنبال آن، قرارداد محرمانگی با نفت امضا کرد. به موازات، متن همچنان فعالیت‌هایی مثل انجام مطالعات مهندسی پایه، احداث جاده‌های اصلی و دسترسی و جانمایی و ساخت محوطه چاه‌ها را دنبال می‌کرد. پاییز ۸۸ توسعه میدان آذر از سوی گازپروم نفت و پتروناس در قالب یک کنسرسیوم جدی شد. تا اواخر خرداد ۸۹، به جز چند مورد اختلاف که قرار بود در سطح مدیریت‌های ارشد طرفین حل‌وفصل شود، MDP میدان و قرارداد سرویس و ضمائم آن همگی جمع‌بندی و نهایی شده بود، اما سرانجام کار به‌دلیل بدعهدی شرکت روسی و محدودیت‌های پتروناس به نتیجه نرسید. در این فاصله شرکت‌های دیگری از آفریقای جنوبی، ویتنام و انگلیس هم برای توسعه میدان پیشنهادهایی ارائه کردند، اما شرکت‌های قوی و مطرحی نبودند و خیلی هم در پیشنهادهایشان جدیت دیده نمی‌شد.
از اواخر اسفند ۸۹ و با قطع امید از حضور شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری و توسعه این میدان مشترک و با در نظر گرفتن محدودیت‌های شدید استفاده از منابع داخلی شرکت ملی نفت ایران، مذاکرات فنی/ قراردادی/ مالی با شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (اویک) در دستور کار قرار گرفت. ابتدا مذاکره با اویک و شرکت سپهر انرژی (متعلق به بانک صادرات) آغاز شد که به‌دلیل انصراف بانک صادرات محقق نشد و سپس دوباره مذاکرات با اویک و صندوق سرمایه‌گذاری کارکنان صنعت نفت (OPIC) ادامه یافت و قرارداد بیع‌متقابل توسعه میدان، مهرماه سال ۹۰ امضا شد. این قرارداد در ۲۸ اسفندماه سال ۹۰ (پس از اخذ مجوز شورای اقتصاد) تنفیذ شد. کنسرسیوم متشکل از شرکت‌های OIEC و OPIC برای راهبری توسعه میدان آذر، شرکت مهندسی و توسعه سروک آذر را تأسیس کردند و مجوز هیئت‌مدیره شرکت ملی نفت ایران در این ارتباط شهریورماه ۹۱ اخذ شد و طرح آذر در اولویت استفاده از منابع صندوق توسعه ملی قرار گرفت. مسدودی ۸۰۰ میلیون دلار تسهیلات صندوق توسعه ملی برای توسعه میدان آذر دی‌ماه ۹۱ اعلام شد و پس از حدود دو سال و نیم، مردادماه ۹۴ عملیاتی شد. از همان زمان روند توسعه طرح تسریع شد و اواخر سال ۹۵، میدان به تولید رسید و تولید زودهنگام طرح نیز با ظرفیت تولید روزانه ۳۰ هزار بشکه، اردیبهشت‌ماه ۹۶ محقق شد.
آذر؛ میدانی سخت و پیچیده
میدان آذر با بیش از ۴ میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا و تولید نفتی سبک، یکی از پیچیده‌ترین میدان‌های نفتی در سطح کشور یا حتی منطقه است که ساختار زمین‌شناسی ویژه و تغییرات گسترده رخساره‌ای، حفاری در این میدان را به یکی از سخت‌ترین و پرچالش‌ترین حفاری‌ها تبدیل کرده است، به‌طوری که متوسط طول دوره حفاری چاه‌های این میدان چند برابر طول دوره حفاری در دیگر چاه‌های مناطق خشکی در کشور است و اجرای عملیات حفاری و برخی سرویس‌های درون‌چاهی (نظیر گل و سیمان) در این میدان به‌دلیل توالی لایه‌های پرفشار و کم‌فشار و رژیم‌های خاص فشاری سازندهای این میدان، از سخت‌ترین و زمان‌برترین خدمات حفاری به‌شمار می‌رود، ضمن آنکه ترکیب سیال میدان آذر حاوی درصدهای مولی بالایی از هیدروژن سولفوره و دی‌اکسیدکربن است که شرایط به‌شدت خورنده‌ای را ایجاد می‌کند و استفاده از آلیاژهای خاص مقاوم در برابر خوردگی را در تجهیزات درون‌چاهی، خطوط لوله و تأسیسات سرچاهی و فرآورش اجتناب‌ناپذیر ساخته است.
میدان آذر در نزدیکی گسل اصلی زاگرس و گسل بالارود قرار گرفته و ساختاری با رژیم‌های فشاری متناوب و پیچیده دارد که درهم‌تنیدگی ویژگی‌های ساختاری میدان سبب شد در جریان حفاری چاه‌ها، آن هم در اعماق زیاد، به‌طور مستمر تغییرات شدید و غیرقابل پیش‌بینی رژیم فشاری در لایه‌های زمین ایجاد شود. یعنی به‌واسطه تناوب زیاد لایه‌های کم‌فشار و پرفشار و ثبت فشارهای غیرعادی سازندی هنگام حفاری، در فواصل زمانی کوتاه، هم هرزروی گل حفاری و هم جریان پرفشار سیال حادث شده است که برای رفع این مشکل، از جداری‌ها و آستری‌ها در سایزهای غیرمعمول استفاده شد.
عمیق‌ترین و سنگین‌ترین لوله‌های جداری سطحی کشور با عمق بیشتر از ۲ کیلومتر و وزن حدود ۵۰۰ تن، در چاه‌های آذر نصب شده است و بیشترین تعداد مقاطع حفاری برای دسترسی بهینه به لایه مخزنی در سطح میدان‌های نفتی کشور با هفت حفره مربوط به میدان آذر است. افزون بر این، با توجه به فشار و دمای بالای مخزن، میدان آذر می‌تواند تقریباً جزو میدان‌ها با فشار و دمای بالا (HP HT) به‌شمار آید و با لحاظ کردن مقدار بالای گازهای اسیدی، چالش‌های عملیاتی این میدان دوچندان می‌شود. به این فهرست، ناهمگنی بالا در خواص سنگ و سیال به‌ویژه کیفیت نفت تولیدی از افق‌های مختلف مخزنی، وجود رسوب فراوان وکس و آسفالتین و با تأکید مجدد وجود مقادیر بالای گاز سولفید هیدروژن در مخزن را هم باید اضافه کرد.
سهم ۷۵ درصدی مشارکت ایرانی
از دیگر موارد مورد اشاره در این طرح، سهم بیش از ۷۵ درصدی مشارکت ایرانی و سهم ۵۷ درصدی (به‌طور متوسط) نیروهای بومی در مسیر اجرا به‌شمار می‌رود.
رعایت الزامات زیست‌محیطی و پایش فعالیت‌های QHSE نیز در این طرح قابل توجه بوده است، به‌طوری که با وجود انجام بیش از ۷۳ میلیون نفرساعت فعالیت مستمر انجام شده از زمان آغاز فعالیت‌های طرح تاکنون، حادثه منجر به فوت یا ناتوان‌کننده مهمی در این طرح اتفاق نیفتاده و در جای خود یک رکورد به شمار می‌آید و به‌عنوان شاخصی از نحوه عملکرد طرح در این زمینه قابل استناد است. رعایت الزام‌های بازرسی و حفاظت فنی هم از اولویت‌های اجرای طرح بود و سعی شد از همه ظرفیت واحدهای ستادی مجموعه کارفرما و مشاوران سطح‌الارضی و تحت‌الارضی استفاده شود تا دیدگاه‌های همه این مراجع در مسائل و الزام‌ها فنی در جریان عملیات توسعه مدنظر قرار گیرد. افزون بر این تلاش شده است با استقرار کارشناسان بازرسی و حفاظت فنی کارفرما و مشاور در سایت و حضور بازرسان صاحب‌صلاحیت شخص ثالث در فرآیند ساخت همه تجهیزات و کالاهای طرح در داخل و خارج از کشور و حضور مؤثر حین عملیات اجرا، نصب و راه‌اندازی، طبق ITPهای مصوب، الزام‌های کیفی در حد بضاعت پیاده‌سازی شوند.
منبع: شانا
