این روزها سایه خشکسالی بر زندگی مردمان اکثر نقاط کشور به‌ویژه مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور سنگینی می‌کند، براساس آمارها و شواهد بارش‌ها در سال زراعی جاری بیش از ۳۰ درصد در چهارمحال و بختیاری کاهش داشته است و به گفته مسئولان تابستان سختی از نظر تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت در پیش خواهد بود.
زنگ خطر کم‌آبی در اکثر نقاط کشور و به‌ویژه چهارمحال و بختیاری به صدا درآمده، بی‌توجهی به این هشدارها ممکن است تبعات جبران‌ناپذیری را به جای بگذارد، اما هم‌چنان برخی از مردم و مسئولان این بحران را جدی نگرفته‌اند، بحرانی که امکان دارد در مدت زمان کوتاه گریبان تمامی اقشار مردم به‌ویژه صنعتگران، دامداران و کشاورزان را بگیرد.
بحران خشکسالی یکی از غم‌انگیزترین چالش‌هایی است که در کشور با آن مواجه هستیم و سالانه دغدغه‌ها در رابطه با این موضوع باتوجه به کاهش بارش‌ها، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و خالی شدن آب ذخیره شده در پشت سدها در حال افزایش است، این بحران تاثیرات نامطلوب بسیاری بر گیاهان، جانوران و در نهایت انسان خواهد گذاشت.
چهارمحال و بختیاری با یک درصد مساحت کشور در سالیان دور حدود ۱۰ درصد آب موردنیاز کشور را تامین می‌کرد، اما در یک دهه اخیر به‌علت کاهش بارش، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پی در پی با بحران تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت مواجه شده است و به گفته مسئولان استانی بیش از نیمی از جمعیت مردم استان با مشکل دسترسی به آب شرب سالم مواجه هستند و تعداد شهرها و روستاهای دارای تنش آبی نیز در حال افزایش است.
قطعا بحث تامین آب شرب سالم باید در اولویت مسئولان قرار بگیرد، اما باید قبل از اینکه به‌فکر مسکن‌های موقتی برای تامین آب و حل مشکل کمبود آب در بخش‌های مختلف اعم از شرب، صنعت و کشاورزی باشیم، در گام اول درد دشت‌های ممنوعه و ممنوعه بحرانی چهارمحال و بختیاری را بشناسیم و برای درمان این دردها و مشکلات راهکارهای کارشناسی پیشنهاد بدهیم، آب موضوعی نیست که در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن بتوان احساسات را دخالت و روش‌های غیرکارشناسی پیشنهاد داد.
حدود ۶۰ روستا و چهار شهر در چهارمحال و بختیاری در تابستان نیازمند آبرسانی سیار هستند
مراد محمودی، معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه ۴۰ شهر و حدود ۷۵۰ روستا در استان وجود دارد، اظهار کرد: شاخص بهره‌مندی از آب سالم در شهرها و روستاهای استان حدود ۷۷ درصد است، متاسفانه ۴۰ درصد لوله‌های انتقال آب که در گذشته برای بحث آبرسانی در استان در نظر گرفته شده بود، دچار فرسودگی هستند، زیرا عموما در آن دوران مسائل فنی در بحث انتقال آب چندان دارای اولویت نبوده است.
وی با تاکید بر اینکه برای جلوگیری از هدررفت آب نیازمند اصلاح شبکه آبرسانی و تعویض خطوط فرسوده انتقال آب در چهارمحال و بختیاری هستیم، افزود: این اقدام نیازمند تخصیص اعتبارات ملی و استانی است، اگر اعتبار مورد نیاز برای این کار تامین شود، می‌توان در یک بازه زمانی یک تا دوساله تمامی شبکه آبرسانی را اصلاح کرد.
محمودی با اشاره به اینکه در سال زراعی جاری با کاهش نزدیک به ۴۰ درصدی بارش در چهارمحال و بختیاری مواجه بودیم، بیان کرد: نوع بارش‌ها از برف به باران تغییر پیدا کرده و این موارد موجب شده است که با کاهش سطح آب‌های زیر زمینی در استان مواجه شویم، این مسائل استان را در سال‌جاری در شرایط ویژه‌ای قرار داده است.
معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اینکه مردم باید مصرف بهینه آب را در اولویت قرار دهند، یادآور شد: متاسفانه کشاورزی به روش‌های غیراستاندارد موجب شده است که همین منابع محدود آبی در استان نیز دچار آلودگی شوند.
وی با بیان اینکه طی چند سال اخیر به‌علت خشکسالی‌های پی در پی عمر چاه‌های آب در چهارمحال و بختیاری به زیر یکسال رسیده است، خاطرنشان کرد: برای مثال دبی چاهی که در سال اول حفر می‌شود، حدود ۱۰ لیتر بر ثانیه است، اما در سال بعد دبی آب این چاه به صفر می‌رسد، متاسفانه دشت‌های استان وضعیت مطلوبی ندارند، بنابراین برای حفر چاه باید از شهرها فاصله بگیریم، این کار باعث افزایش هزینه‌های آبرسانی خواهد شد.
محمودی ادامه داد: تمام تلاش شرکت و آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری بر این است که در تابستان با بحث قطعی و جیره‌بندی آب مواجه نشویم، اما طبق گزارشات ارائه شده در حال حاضر با مشکل کمبود برق نیز مواجه هستیم، خاموشی در تابستان بر بحث کمبود آب نیز تاثیر می‌گذارد، بنابراین باید بحث صرفه‌جویی در مصرف آب و برق هم‌زمان در اولویت قرار بگیرد.
معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری گفت: شرکت آب و فاضلاب به‌دنبال این نیست که مردم اصلا آب مصرف نکنند، بلکه باید مصرف آب بهینه باشد، قانون برای مشترکانی که میزان مصرف آن‌ها بیشتر از حدمجاز است، جرایمی را در نظر گرفته و قطعا این جرایم اعمال خواهد شد.
وی افزود: به‌منظور نظارت بر نحوه مصرف آب توسط مشترکان اکیپ‌های سیار تشکیل خواهد شد، این اکیپ‌ها بحث نظارت بر مصرف آب را پیگیری خواهند کرد، شهروندان می‌توانند گزارشات خود را در خصوص استفاده نامناسب افراد از آب شرب به سامانه ۱۲۲ گزارش دهند، این استفاده نامناسب شامل شستشوی معابر، خودرو، حیات منازل و شستشوی فرش با آب شرب است، اگر این مشترکان پرمصرف به تذکرات توجه نکنند انشعاب آن‌ها قطع می‌شود.
محمودی در ادامه با بیان اینکه شناسایی روستاها و شهرهای دارای تنش آبی در حال انجام است، تصریح کرد: پیش‌بینی می‌شود در تابستان سال‌جاری حدود ۶۰ روستا و چهار شهر در چهارمحال و بختیاری نیازمند آبرسانی سیار باشند، در حال حاضر شهرهای شهرکرد، سامان، بروجن، فرادنبه و روستاهای بخش سردشت با تنش آبی شدید مواجه هستند، تعداد روستا و شهرهایی که دچار تنش آبی می‌شوند، به صورت روزانه در حال افزایش است.
معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: برای بحث آبرسانی سیار به شهرها و روستاهای استان در حال انتخاب پیمانکار هستیم، امیدواریم با همکاری مردم در بحث صرفه‌جویی در مصرف آب با مشکل قطعی و جیره‌بندی مواجه نشویم، متاسفانه آب خریدنی نیست و باید با همین منابع محدود نیاز خود را برطرف کنیم.
محمودی با اشاره به مصرف بالای آب در برخی از ادارات، توضیح داد: مکاتبات لازم با ادارات برای بحث صرفه‌جویی در مصرف آب انجام شده است، شرکت توزیع نیروی برق نیز بر صرفه‌جویی در مصرف برق نیز تاکید دارد، اگر ادارات از دستورالعمل‌ها تخطی کنند به شدت با آن‌ها برخورد خواهد شد و امکان دارد آب و برق مجتمع اداری قطع شود.
معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری بیان کرد: برای آبیاری فضای سبز از آب شرب استفاده نمی‌شود، عموما آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز از چاه‌های با کیفیت آب پایین تامین می‌شود، همچنین بحث استفاده از پساب تصفیه شده برای بحث آبیاری فضای سبز و استفاده از صنعت در سالیان اخیر در دستور کار قرار گرفته است.
وی اضافه کرد: در حال حاضر آب موردنیاز کارخانه فولاد بروجن از طریق پساب تصفیه شده تامین می‌شود، پساب‌ها برای استفاده استانداردهای خاصی دارند و در برخی از مواقع برای استفاده در موارد غیرشرب مانند استفاده در کارواش و قالیشویی‌ها نیازمند تصفیه تکمیلی هستند، همچنین زیرساخت و امکانات لازم برای انتقال پساب تصفیه شده به این مراکز در سطح شهرها وجود ندارد.
محمودی با بیان اینکه نزدیک به ۹۶ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، یادآور شد: بنابراین هدررفت آب در این بخش از سایر بخش‌های شرب و صنعت بالاتر است، باید جلوی هدررفت آب در بخش‌های مختلف با اصلاح شبکه و تغییر الگوی کشت گرفته شود.
وجود ۳۵۰ هزار چاه غیرمجاز در کشور فاجعه است
روح‌الله فتاحی نافچی دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه سه نوع خشکسالی هواشناسی، ایدئولوژی و اجتماعی وجود دارد، اظهار کرد: براساس مطالعات صورت گرفته در حال حاضر چهارمحال و بختیاری درگیر تمامی انواع خشکسالی است، خشکسالی اجتماعی امروزه مشکل‌ساز شده و معضلات بسیاری را برای استان در آینده پدید می‌آورد.
وی با اشاره به موضوع خشکسالی اجتماعی، افزود: خشکسالی اجتماعی یعنی در زمانی که منابع آب پایدار در دسترس وجود ندارد، اقدام به توسعه کشاورزی، صنعت و جمعیت کنیم، در حقیقت در این شرایط تقاضا برای آب تجدیدپذیری که برای آن برنامه‌ریزی کرده‌ایم، بیشتر خواهد بود.
فتاحی بیان کرد: برای مثال سرانه آب تجدیدپذیر به ازای هر نفر بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ مترمکعب در سال تعیین شده است، اما به ازای هر نفر در این چند سال اخیر حدود ۱۵۰۰ متر مکعب آب در سال مصرف می‌شود، این نحوه مصرف آب تاثیرات خشکسالی را بیشتر خواهد کرد، در گذشته نیز با کاهش بارش در دوره‌هایی، دبی آب رودخانه‌ها و چاه‌ها کاهش پیدا می‌کرد و باید میزان مصرف را بر اساس آب تجدیدپذیر در دسترس هماهنگ می‌کردیم.
رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با تاکید بر اینکه در چهارمحال و بختیاری و سایر نقاط کشور بیش از منابع آب تجدیدپذیر در دسترس، توسعه ایجاد کردیم، توضیح داد: این توسعه غیرمتوازن اکنون نیازمند آب است و طبیعتا در شرایط خشکسالی و کاهش بارش، این آب مورد نیاز تامین نخواهد شد، باتوجه به اینکه کشور ایران در یک اقلیم خشک قرار دارد، بنابراین در حالت عادی باید تنها بر روی ۵۰ درصد منابع آبی تجدیدپذیر برنامه‌ریزی کنیم، اما در حال حاضر حدود ۱۲۰ درصد بر روی منابع آبی برنامه‌ریزی کرده‌ایم و این شرایط کاملا قابل پیش‌بینی بود.
وی با بیان اینکه نقش دولت‌ها در بحث شکل‌گیری خشکسالی اجتماعی تاثیرگذار است، تصریح کرد: زمانی‌که بدون در نظر گرفتن وضعیت منابع آبی و شرایط خشکسالی در مناطق خشک و نیمه خشک بدون در نظر گرفتن سایر پتانسیل‌ها مباحث کشاورزی و دامداری توسعه پیدا کند، قطعا در آینده برای تامین آب با مشکل مواجه خواهیم شد.
فتاحی اضافه کرد: زمانی‌که توسعه بدون در نظر گرفتن جمعیت و منابع آب ناپایدار صورت بگیرد و سیاست در مباحث علمی و توسعه‌ای دخالت داده شود، قطعا کاهش بارش و خشکسالی مشکلات فراوانی را به‌وجود می‌آورد، متاسفانه در مباحث مدیریتی افراد در سر جای خود قرار ندارند.
رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با بیان اینکه حدود ۷۵۰ هزار حلقه چاه در کشور وجود دارد، گفت: حدود ۳۵۰ هزار حلقه از این چاه‌ها غیرمجاز هستند، این آمارها فاجعه‌بار است، متاسفانه توسعه در استان‌ها براساس پتانسیل‌های موجود انجام نمی‌شود و به‌همین علت تاثیرات خشکسالی نمود بیش‌تری پیدا می‌کند.
وی با اشاره به اینکه ایران در سده‌های گذشته نیز دارای شرایط آب و هوایی خشک و مرطوب بوده است، توضیح داد: مردم در گذشته یاد گرفته بودند که با اکوسیستم هماهنگ باشند و طبیعت را به نفع خود مصادره نکنند و آن را تغییر ندهند.
فتاحی افزود: وجود تکنولوژی برای حفر چاه عمیق خوب است، اما در آبخوانی مانند سفیددشت و فرادنبه که پتانسیل لازم برای برداشت آب وجود ندارد، حفر چاه عمیق می‌تواند مشکلات بسیاری را برای این دشت به‌وجود بیاورد، نباید برای توسعه کشاورزی در دشت بحران زده اقدام به حفر چاه جدید کنیم، بلکه باید منبع آب جدید را به این دشت انتقال داد.
دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد با تاکید بر اینکه به‌علت برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب به طبیعت مقروض هستیم، توضیح داد: در چند سال اخیر حدود ۶۵ میلیارد مترمکعب آب مازاد از سفره‌های آب زیر زمینی در کشور برداشت کرده‌ایم، حتی اگر کشور را تعطیل کنیم و بتوانیم تمامی آب مصرف شده را به هر نحوی جبران و به سفره آب‌های زیر زمینی برگردانیم حدود چند سال زمان نیاز است تا بدهی خود را به منابع آبی زیرزمینی پرداخت کنیم.
وی ادامه داد: آورد رودخانه‌ها نیز وابسته به منابع آب زیرزمینی است، دبی پایه رودخانه‌هایی نظیر بهشت‌آباد، زاینده‌رود، کیار، رودخانه ارمند و … از طریق منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود و وقتی سطح آب‌های زیرزمینی در دشت شهرکرد، خانمیرزا، سفیددشت و … کاهش پیدا کرد، این مسئله تاثیر خود را بر سطح آب‌های سطحی نیز گذاشت.
فتاحی با تاکید بر اینکه در حال حاضر در یک اقلیم خشک و نیمه خشک زندگی می‌کنیم، گفت: برای صرفه‌جویی و مصرف بهینه آب باید تکنیک‌هایی را در بخش شرب، صنعت و کشاورزی به‌کار بگیریم، خوشبختانه با اقدامات صورت گرفته راندمان در بخش کشاورزی در سال‌های اخیر از حدود ۲۶ درصد به نزدیک ۴۵ درصد افزایش پیدا کرده، همچنین برای تامین آب صنعت مباحث بازچرخانی پساب فاضلاب در برخی نقاط در حال انجام است، اما این اقدامات کافی نیست و مانند این است که فردی را با شمشیر تکه تکه کنیم و بخواهیم بر روی زخم انگشت دستش چسب زخم بزنیم.
رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران افزود: وقتی برداشت آب بیش از پتانسیل منابع باشد، آبیاری تحت فشار، بازچرخانی پساب، تعویض لوله‌های انتقال آب فرسوده و … برای جبران این برداشت‌های بی‌رویه بی‌تاثیر است، توسعه در بخش صنعت و کشاورزی باید در گام اول بر اساس آمایش سرزمین و همچنین بااحتساب منابع آب تجدیدپذیر و قابل اطمینان باشد، یعنی تنها باید بر روی ۴۰ درصد منابع آب موجود در دسترس برنامه‌ریزی کنیم، نباید در مناطق کویری کشور صنایع آب‌بر مانند فولاد احداث کنیم.
وی در خصوص بحث جمع‌آوری پساب و تصفیه آن برای مباحث غیرشرب مانند صنعت، بیان کرد: بخشی از پساب تولیدی در چهارمحال و بختیاری توسط شبکه فاضلاب جمع‌آوری می‌شود و بخش از این پساب تصفیه و برای موارد ذکر شده مصرف می‌شود، در اکثر روستاهای چهارمحال و بختیاری شبکه جمع‌آوری فاضلاب وجود ندارد و پسابی که از شهرها جمع‌آوری می‌شود تنها حدود ۱۰ درصد آن بازچرخانی و مورد استفاده قرار می‌گیرد، آبی که در بخش شرب مصرف می‌شود حدود هفت درصد است، بنابراین بازچرخانی فاضلاب تاثیر زیادی بر منابع آبی ندارد، اما این نیز یک راهکار برای جبران بخشی از کمبود منابع آبی است، متاسفانه برای پساب بازچرخانی شده در تصفیه‌خانه‌های استان برنامه خاصی نداریم.
بازچرخانی پساب فاضلاب معجزه نخواهد کرد
فتاحی عنوان کرد: نباید فکر کنیم اقداماتی مانند بازچرخانی پساب برای جبران کمبود منابع آبی معجزه می‌کند، اما باید بدانیم تصفیه فاضلاب مانع از آلودگی آب‌های زیر زمینی می‌شود، امروزه آلودگی منابع آب شرب یکی از مشکلاتمان در این حوزه است، آلودگی آب شرب، این منبع آب را به آب غیرشرب تبدیل می‌کند.
دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد باید افزایش جمعیت باتوجه به پتانسیل‌های هر منطقه صورت بگیرد، همچنین در بهره‌برداری از منابع باید با طبیعت هماهنگ باشیم، طبیعت مسیر خود را طی می‌کند و نمی‌توانیم با بارور کردن ابرها اقلیم یا سیستم را تغییر دهیم، برای به‌وجود آمدن اکوسیستم سال‌ها زمان نیاز است، بشر نیز باید با این اکوسیستم هماهنگ شود و برای زندگی در آن نباید اقداماتی مانند آب شیرین کن و انتقال آب بین حوضه‌ای این اکوسیستم را تهدید کرد.
وی در پایان تاکید کرد: این اقدامات در اکوسیستم به سمت توسعه ناپایدار حرکت می‌کند، یعنی به کشاورز در یک منطقه خشک مانند شرق اصفهان زمین برای کشاورزی واگذار می‌کنیم و قول تامین آب نیز به او می‌دهیم، این در حالی است که شما اطمینان ندارید آبی که برای او برنامه‌ریزی کرده‌اید را می‌توانید تامین کنید یا نه؟
