درحالی حدود شش سال دیگر تا احیای کامل دریاچه ارومیه و رسیدن به تراز اکولوژیک مانده است که نگرانی‌هایی در زمینه ادامه فعالیت‌های احیای این دریاچه در دولت آینده وجود دارد. مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه ضمن اشاره به اینکه سناریوهای مختلفی برای ادامه روند احیای دریاچه ارومیه در دولت سیزدهم درنظر گرفته‌ایم، گفت: اگر دریاچه ارومیه عقبگرد کند، خسارت زیادی را متحمل خواهیم شد.
براساس آخرین اطلاعات ستاد احیای دریاچه ارومیه درحال حاضر تراز این دریاچه ۱۲۷۱.۲۵ متر، سطح آن ۳۴۰۵ کیلومتر مربع و حجم آب آن ۴.۷ میلیارد متر مکعب گزارش شده است. مقایسه این آمار با اعداد و ارقام سال گذشته نشان می‌دهد که طی سال جاری تراز، سطح و حجم آب دریاچه ارومیه کاهش یافته است. برای مثال طی سال گذشته در همین بازه زمانی دریاچه ارومیه بیش از ۶ میلیارد متر مکعب آب داشته است.
روند کاهشی تراز و سطح آب دریاچه ارومیه ناشی از کاهش بارش‌ها و عدم پرداخت حق‌آبه آن توسط وزارت نیرو است. مسعود تجریشی – مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه ضمن اشاره به اینکه وزارت نیرو طی سال جاری در پرداخت حق‌آبه دریاچه ارومیه کم لطفی کرده است، اظهار کرد: درحالی‌که بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بین ۲۰ تا ۳۵ درصد کاهش پیدا کرده است اما حدود ۶۵ درصد حق‌آبه دریاچه ارومیه را طی سال آبی جاری پرداخت نکردند.
وی در ادامه با بیان اینکه ما هنوز نتوانسته‌ایم که در زمینه مدیریت منابع آب، محیط زیست را در اولویت قرار دهیم، تصریح کرد: در قانون حفاظت از تالاب‌ها و مصوبه شورای عالی آب تاکید شده است که ابتدا باید سهم آب شرب سپس حق‌آبه محیط زیست و پس از آن سهم آب کشاورزی در اولویت تخصیص‌ها باشد.
بدهی ۳۰ میلیارد متر مکعبی وزارت نیرو به دریاچه ارومیه
تجریشی با اشاره به بدهی ۳۰ میلیارد متر مکعبی وزارت نیرو به دریاچه ارومیه به‌دلیل عدم پرداخت حق‌آبه آن در سال‌های گذشته گفت: از این‌رو ما توافق کرده بودیم که اگر پس از تخصیص حق‌آبه‌ها، آبی اضافه آمد آن را به سمت دریاچه رهاسازی کنند همچنین گفته بودیم که این به‌دلیل آن است که در سال‌های گذشته سهم آب دریاچه را برمی‌داشتید و کسی نبود که بگوید که با این آب چه کرده‌اید.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: طی سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ که ستاد احیا کار خود را آغاز کرد، نه قانون حفاظت از تالاب‌ها به‌تصویب رسیده بود و نه توافقاتی درباره پرداخت حق‌آبه‌ها وجود داشت اما اکنون قوانین و توافقاتی در زمینه وجود دارد. از این‌رو ما انتظار داریم که در سال ۱۴۰۰ با توجه به وجود این قوانین در زمینه پرداخت حق‌آبه‌ها بهتر از این عمل شود.
تراز دریاچه ارومیه از اردیبهشت ماه کاهشی شد
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه معمولا سطح تراز دریاچه ارومیه طی چند سال اخیر در اردیبهشت ماه افزایش می‌یافت، در خرداد تا تیر ماه ثابت می‌شد و پس از آن به دلیل تبخیر کاهش پیدا می‌کرد، تصریح کرد: متاسفانه امسال به دلیل عدم پرداخت حق‌آبه تراز دریاچه ارومیه از اردیبهشت ماه سمت کم شدن پیش رفت. درحال حاضر نقطه امید ما این است که سد کانی سیب که اکنون ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب دارد توسط تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه راه پیدا کند. امیدواریم این تونل نیز طی مهر تا آبان ماه امسال به بهره‌برداری رسد.
تونل انتقال آب کانی‌سیب سالانه حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب را به سمت دریاچه ارومیه هدایت می‌کند
به گفته تجریشی تونل انتقال آب کانی‌سیب سالانه حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب را به سمت دریاچه ارومیه هدایت خواهد کرد همچنین این انتقال آب به‌صورت دائم خواهد بود. از سویی دیگر سایر اقدامات در زمینه صرفه‌جویی آب از محل کشاورزی نیز باید پیگیری شود.
صرفه‌جویی ۴۵۰ میلیون متر مکعبی آب در بخش کشاورزی
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه اظهار کرد: ما باید حدود ۹۵۰ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه صرفه‌جویی کنیم. با توجه به این موضوع طی سال آبی گذشته حدود ۴۵۰ میلیون متر مکعب از این مقدار محقق شد. لازم است که طی پنج سال آینده نیز ۴۵۰ میلیون متر مکعب دیگر با انجام اقداماتی مانند تغییر الگوی کشت از محل کشاورزی صرفه‌جویی شود.
سالانه یک میلیارد متر مکعب آب دائم به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی می‌شود
وی افزود: دو تصفیه‌خانه تبریز و ارومیه نیز سالانه حدود ۱۵۰ تا ۱۷۰ میلیون متر مکعب آب دائم را به سمت دریاچه می‌فرستند. از این‌رو باتوجه به اقدامات انجام شده می‌توان گفت که از این پس سالانه حدود یک میلیارد متر مکعب آب دائم به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی می‌شود بنابراین با فرض اینکه دریاچه ارومیه سالانه کمترین میزان ورودی در حوضه آبریز را داشته باشد( حدود ۱.۴ میلیارد متر مکعب) می‌توان گفت که شرایط دریاچه نمی‌تواند بدتر شود و به شرایط بد خود در سال‌های گذشته برگردد.
دریاچه ارومیه از مرحله بحران عبور کرده است
تجریشی با اشاره به اینکه باتوجه به این موارد می‌توان گفت که دریاچه ارومیه از مرحله بحران عبور کرده است و در حال حاضر معضلی به عنوان خشک شدن دریاچه ارومیه نداریم، گفت: در دولت سیزدهم باید به سمت صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی و دریافت حق‌آبه تالاب‌ها از وزارت نیرو حرکت کنیم حتی می‌توان امیدوار بود که دستگاه‌های نظارتی نیز به موضوع پرداخت حق‌آبه تالاب‌ها ورود کنند چراکه درحال حاضر قوانینی وجود دارد که بر اساس آن‌ها مردم، دستگاه‌های نظارتی، سازمان حفاظت محیط زیست و… می‌توانند نسبت به عدم پرداخت حق‌آبه‌ها به قوه قضاییه شکایت کنند.
ادامه روند احیای دریاچه ارومیه در دولت سیزدهم چگونه خواهد بود؟
وی ادامه داد: برای ادامه روند احیای دریاچه ارومیه در دولت سیزدهم سناریوهای مختلفی درنظر گرفته شده است. یکی از این سناریوها ایجاد مرکز آینده‌پژوهی دریاچه ارومیه است. این مرکز پس از اتمام کار ستاد احیا به کار پایش و نظارت بر دریاچه ارومیه خواهد پرداخت و سطح دریاچه، تراز و حجم آب آن و توسعه اراضی کشاورزی و … را به نمایندگان مجلس و رییس جمهوری گزارش می‌دهد.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه به ایجاد مرکز حوضه آبریز دریاچه ارومیه اشاره کرد و توضیح داد: وزارت نیرو از اول فروردین ماه سال جاری مجموعه جدیدی را تحت عنوان «حوضه آبریز دریاچه ارومیه» ایجاد کرده است تا مدیریت آب در این منطقه و بین استان‌ها انجام شود علاوه بر این وزارت جهاد کشاورزی نیز مرکزی را به‌نام «همبست آب، کشاورزی، محیط زیست و انرژی» برای پیگیری امور دریاچه ارومیه راه‌اندازی کرده است.
وی با بیان اینکه اقدام بسیار مهم طی پنج سال آینده برای سال رسیدن به تراز اکولوژیک صرفه‌جویی ۴۵۰ میلیون مترمکعبی آب در بخش کشاورزی است، تصریح کرد: اگر کشاورزی را به حال خود رها کنیم سطح زیر کشت افزایش خواهد یافت و به وزارت نیرو برای سدسازی فشار خواهند آورد. از این‌رو برنامه‌ای برای پنج محصول یونجه، چغندرقند، سیب و انگور تدوین شده است که بعضی از آن‌ها نیز به مرحله اجرا رسیده است.
به گفته تجریشی این پنج محصول ۷۵ درصد اراضی و ۷۵ درصد مصرف آب حوضه آبریز را به خود اختصاص داده‌اند. از این‌رو برنامه‌ای تحت عنوان «به‌کاشت» تعریف شده است که بر اساس آن می‌توان هم مصرف آب را کاهش و هم بهره‌وری و تولید را افزایش داد.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه اظهار کرد: درحال حاضر سطح زیرکشت چغندر قند کاهش پیدا کرده و به بیرون از حوضه آبخیز هدایت شده است همچنین به‌عنوان محصول جایگزین کم آب‌بر به سراغ گیاهان دارویی رفته‌ایم. در آن زمان بسیاری به ما می‌گفتند که با صرفه‌جویی آب در مزرعه، کشاورزی آسیب خواهد دید اما بررسی‌های انجام شده نشان داد که نه تنها این اتفاق نیفتاده است بلکه حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد افزایش تولید داشته‌ایم.
تجریشی ادامه داد: از سویی عده‌ای دیگر می‌گفتند که کشاورزان به‌دلیل عدم پرداخت آب به سمت استفاده از آب‌های زیرزمینی رفته‌اند اما مجدد بررسی‌ها نشان داد که سطح آب‌های زیرزمینی نیر با صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی کاهشی نبوده است. در کنار این نمایندگان مجلس نیز می‌گفتند که این اقدام سبب مهاجرت بومیان شده است اما بررسی اطلاعات نشان داد که روند مهاجرت در سال‌های احیای دریاچه برعکس بوده است.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه شهریور ماه سال گذشته برنامه‌ای برای صرفه‌جویی ۴۵۰ میلیون متر مکعبی آب در بخش کشاورزی طی پنج سال آینده به سازمان برنامه و بودجه تحویل داده شد، تصریح کرد: این برنامه شامل صرفه‌جویی آب برای کاشت گندم با بذر جایگزین گندم «کم‌آب‌بر» تر و اجرای برنامه‌هایی برای محصولاتی ازجمله سیب، انگور و علوفه است. خوشبختانه اولین بودجه گسترده اجرای این برنامه را نیز امسال از سازمان برنامه و بودجه دریافت کردیم.
وارد سیکل معیوب سدسازی نشویم
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه چنانچه به این برنامه‌ها بی‌توجهی شود و مجدد به سدسازی روی آوریم، سیکل معیوب سدسازی، توسعه اراضی کشاورزی و افزایش فقر تکرار خواهد شد، گفت: در چنین شرایطی دریاچه ارومیه به وضعیت سابق خود بازخواهد گشت و در این صورت دیگر هیچ دستگاهی به فکر احیای تالاب‌ها نخواهد بود.
تجریشی در پایان با تاکید بر اینکه چنانچه شرایط دریاچه ارومیه عقبگرد داشته باشد، طوفان‌های گرد و خاک سبب خالی از سکنه شدن روستاهای غربی کشور می‌شود، اظهار کرد: درهر صورت چنانچه در آینده مجلس به دولت برای سدسازی به‌بهانه‌های واهی فشار آورد، دریاچه ارومیه خسارت زیادی را متحمل خواهد شد.
