دولت سیزدهم در حالی کار خود را آغاز می‌کند که شدت مصرف انرژی در ایران به بالاترین میزان تاریخی خود رسیده است. به‌طوری که بررسی نمودارها و آمارها نشان می‌دهد که میزان مصرف در تمام بخش‌ها از برق گرفته تا گاز، رشد داشته و حتی در برخی از موارد مانند برق، تراز انرژی منفی است. یعنی مصرف از تولید سبقت گرفته و آژیر ناترازی به صدا درآمده است که این یعنی به صدا درآمدن زنگ خطر یک بحران جدی.
به گزارش روزنامه ایران، در چنین شرایطی، اگر تغییری در معادلات انرژی کشور رقم نخورد، با توجه به اینکه در هر مقطع تولید انرژی سقف مشخصی دارد، بزودی کشور شرایط سختی از نظر تأمین اغلب انرژی‌های مصرفی خود قرار می‌گیرد. به طوری که در زمستان‌ها با کمبود سوخت اصلی یعنی گاز و در تابستان‌ها با کسری برق مواجه خواهد بود. از نظر تأمین فرآورده‌های نفتی مانند بنزین نیز اگرچه هنوز تولید از مصرف جلوتر است اما احتمال داده می‌شود که با پایان دوره همه‌گیری کرونا، مصرف بیش از تولید شود و از این نظر نیز باید پیش از وقوع بحران به فکر راهکارها بود.
با توجه به این شرایط کارشناسان بر این باورند، دولت سیزدهم هم افزایش تولید انرژی و هم کاهش اصولی شدت مصرف انرژی را باید با اهتمام بیشتری در دستور کار خود قرار بدهد و حتی اولویت نخست خود در بحث انرژی بداند. اما وقتی از شرایط خاص کشور صحبت می‌شود، منظور چیست؟
تابستانی با تراز منفی برق
تابستان امسال 11 هزار مگاوات نیاز مصرف برق بیشتر از توان تولید نیروگاهی بود. 11 هزار مگاواتی که براحتی قابل جبران نیست و برای جبران این شکاف عمیق میان تولید و مصرف برق کشور باید هم نیروگاه ساخت و هم مصرف را به شیوه اصولی اصلاح کرد. امسال اگر همکاری اجباری صنایع نبود، خیلی از روزهای تابستان باید با خاموشی و بی‌برقی سپری می‌شد و حتی فروپاشی شبکه برق کشور هم محتمل بود. البته کاهش بارش‌ها و خروج نیروگاه‌های برق‌آبی از مدار تولید از یک سو و رشد 20 درصدی مصرف که بی‌سابقه در تاریخ این صنعت بود، در شکل‌گیری این کسری بی‌تأثیر نبود اما به هر حال نشان از آماده نبودن این صنعت برای شرایط بحرانی داشت. بر اساس گزارش‌های شرکت توانیر، امسال نیاز مصرف برق به 66 هزار مگاوات رسیده بود؛ درحالی که توان تولید در حدود 54 هزار مگاوات بود.
حمیدرضا صالحی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در این باره به «ایران» می‌گوید: «تراز منفی برق که امسال با آن روبه رو بودیم؛ در سال آینده هم احتمالاً رخ خواهد داد. چراکه صنعت برق یک صنعت زیرساختی است و برای احداث نیروگاه‌ها حتی اگر منابع هم موجود باشد، حداقل 2 الی 3 سال زمان لازم است.» او ادامه می‌دهد: «از این‌رو احتمالاً با توجه به اینکه رشد مصرف برق نیز رقم خواهد خورد، سال آینده با کسری حدود 8 تا 10 هزار مگاوات رو‌به‌رو خواهیم بود که باید برای آن چاره اندیشی کرد. البته با توجه به امکانات موجود، می‌توان بخشی را پوشش داد و به این منظور بخش خصوصی پیشنهادی را به دولت سیزدهم داده است. از جمله کاهش مداخله دولت در اقتصاد انرژی و حفظ نقش رگولاتوری و واگذاری خرید و فروش برق برای بخش صنعت به بورس انرژی.»
صالحی توضیح می‌دهد: «از حالا تا پیک تابستان سال آتی کمتر از یک سال فرصت هست. اما با واگذاری یک سوم از مصرف یعنی بخش صنعت به بورس می‌توان هم به مرور تأمین مطمئن و مستمر برق صنعت را تضمین کرد و هم 2500 مگاوات نیروگاه نیمه تمام را تزریق منابع و تکمیل کرد. صنعت نیز که اغلب کالای خود را با قیمت‌های جهانی عرضه می‌کند، با این تأمین مستمر و مطمئن برق به جای برق ارزان موافق است. در این صورت بخش خصوصی صنعت برق منابعی برای ساخت نیروگاه بویژه تجدیدپذیرها به دست می‌آورد و تولید بیشتر می‌شود. در مقابل هم بخش صنعت که یک سوم مصرف را به خود اختصاص می‌دهد، به فکر ارتقای بهره‌وری و کاهش مصرف برق می‌افتد تا هزینه‌ها را کاهش دهد.»
او با اشاره به اینکه ارتقای بهره‌وری صنعت و نوسازی تجهیزات آن به نوعی مدیریت مصرف اصولی تلقی می‌شود، اذعان می‌کند: «در این طرح در قیمت برق مصرفی بخش خانگی، اداری و تجاری تغییری رخ نخواهد داد و دولت می‌تواند با توجه به قدرت خرید مردم با رویه قبلی به این بخش برق بفروشد. البته برای جبران این کسری موجود باید برنامه‌های دیگری نیز در دولت سیزدهم دنبال شود که در طرح پیشنهادی بخش خصوصی صنعت برق به دولت جدید به آنها اشاره شده است.»
بنزین و احتمال جهش مصرف دربهار 1401
ایران از سال 1398 به یکی از صادرکنندگان بنزین در جهان تبدیل شده است و در این مدت هم یکی از بالاترین درآمدهای ارزی کشور مربوط به این فرآورده نفتی استراتژیک بوده است. اما آن‌طور که شرکت پخش فرآورده‌های نفتی می‌گوید با وجود پیک پنجم کرونا، در سال‌جاری و حتی ماه تیر و مرداد مصرف بنزین رشد داشته است. علت این رشد مصرف را اعلام نکرده‌اند اما احتمالاً به‌خاطر مسافرت‌های تابستانی شاهد رشد مصرف بنزین هستیم.
بر اساس گزارش شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، میانگین توزیع روزانه بنزین در تیرماه امسال ٩٠ میلیون لیتر بوده و این رقم از ابتدای امسال تا ۱۳ مردادماه، ٨٣ میلیون لیتر در روز ثبت شده است. بر اساس اینکه در تیر سال ۹۹، میانگین مصرف بنزین ۷۹.۴ میلیون لیتر در روز بوده است می‌توان گفت که مصرف بنزین در تیرماه و هم‌زمان با آغاز موج پنجم کرونا رشد داشته و اکنون میزان مصرف فاصله چندانی با توان تولید کشور ندارد.
ظرفیت تولید بنزین کشور در حالت حداکثری حدود 115 میلیون لیتر در روز است و کاهش مصرف بنزین که از زمان سهمیه‌بندی آبان سال 1398 رقم خورده، در نیمه دوم امسال به شکننده‌ترین حالت خود از آن زمان می‌رسد و به همین خاطر دولت سیزدهم باید از همان ابتدا برای حفظ خودکفایی و توان صادرات برنامه‌ریزی کند. البته راهکار مدیریت مصرف بویژه در شرایط حساس کنونی، اصلاح قیمت‌ها نیست. به اعتقاد کارشناسان؛ فعال کردن سرمایه اجتماعی و اعتماد مردمی، اصلاح سیستم حمل‌ونقل کشور از جمله کاهش بنزین سوزی خودروهای تولیدی، گسترش ناوگان حمل‌ونقل عمومی بویژه ریلی، کاهش تعرفه واردات خودروهاى هیبریدى و برقی، توسعه سوخت‌های جایگزین، تسریع در خروج خودروهای با عمر بالا و راهکارهایی از این دست، بخشی از ماتریس کاهش مصرف انرژی است که باید به آنها توجه بیشتری شود.
در خصوص سایر سوخت‌ها و فرآورده‌های نفتی نظیر نفت گاز اگرچه وضعیت بهتر از بنزین است اما مسأله قاچاق یک موضوع جدی است که باید برای آن چاره اندیشی شود.
نگرانی‌های تأمین گاز زمستان
سال گذشته به‌خاطر مشکلاتی که در تأمین گاز مصرفی نیروگاه‌ها رخ داد و به سبب ناهماهنگی در تأمین سوخت مایع نیروگاه‌ها، خاموشی‌هایی در زمستان رقم خورد.
آن زمان مدیرعامل شرکت ملی گاز در گفت‌و‌گویی با «ایران» بیان کرده بود: «ما در چند سال اخیر با جهش در تولید گاز و ظرفیت پالایش گاز کشور مواجه بوده‌ایم اما متأسفانه مصرف یک گام جلوتر از تولید در حال افزایش است و تمام این افزایش مصارف هم به‌خاطر مشترکان جدید شبکه گاز نیست. اکنون یک میلیارد و ۳۱ میلیون مترمکعب در روز گاز از میادین گازی کشور استحصال می‌شود و همچنین روزانه ۹۰۰ میلیون مترمکعب ظرفیت انتقال گاز داریم که رقم قابل ملاحظه‌ای در سطح جهانی است. با این حال رشد ۱۵ درصدی مصرف گاز تهران و ۱۲ درصدی کل کشور در سال‌جاری این نگرانی را به وجود می‌آورد که اگر هرچه زودتر برای بهینه‌سازی مصرف اقدامی انجام نشود، در سال‌های آتی با بحران کمبود گاز در زمستان مواجه شویم. متأسفانه تولید گاز در ایران افزایش پیدا می‌کند و این تولید بیش از بخش‌های مولد، صرف تأمین انرژی خانه‌ها و گرمایش می‌شود.»
حالا با نزدیک شدن به نیمه دوم سال 1400 این نگرانی وجود دارد که زمستان امسال هم مشکلاتی در تأمین گاز کشور رقم بخورد. درحالی که ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز جهان است و روزانه بیش از یک هزار میلیون مترمکعب ظرفیت تولید گاز دارد. با توجه به محدود بودن توان افزایش تولید و همین‌طور افت فشار تولید در میادینی مانند پارس جنوبی، به نظر می‌رسد بهینه‌سازی مصرف تا پیش از زمستان و برای مقاطع بعدی امری ضروری باشد.
در خصوص وضعیت کنونی محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت گاز به «ایران» می‌گوید: «اکنون مصرف گاز کشور در حدود 680 میلیون مترمکعب در روز است. سال گذشته این رقم در حدود 640 میلیون متر مکعب بود. پیش‌بینی این است که اوج مصرف زمستان امسال به 860 میلیون متر مکعب برسد.» البته اگرچه ایران ظرفیت تولید و انتقال 860 میلیون متر مکعب در روز گاز را دارد اما نباید تجربه برقی تابستان امسال را فراموش کرد و باید حاشیه امنی برای تولید و توزیع انرژی در کشور فراهم کرد. این کار تنها با اصلاح شدت مصرف انرژی و آن هم از روش‌های اصولی ممکن است. نوسازی و کاهش شدت مصرف دستگاه‌ها و وسایل انرژی بر در صنعت، خانگی و سایر بخش‌ها از جمله این راهکارهاست که باید به‌صورت جدی به آن پرداخته شود.
