به‌دنبال خشکسالی و تنش های آبی شدید چند ساله گذشته در خوزستان، هزاران نخل خرما از بین رفته‌اند و تنش آبی امسال هم عامل تشدید این وضعیت شده است. خشکسالی چنان در این بخش رخنه کرده که اگر عطش نخلستان‌های این استان رفع نشود، نخیلات استان در معرض نابودی قرار می‌گیرند و نخلدارانی که روزی‌شان از این طریق به دست می‌آید به جمع بیکاران استان اضافه می‌شوند. هر چند ماهیت نخل به گونه‌ای است که مقاوم به کم آبی است و با یک یا چند ماه و حتی یک سال نرسیدن آب به آنها از بین نمی‌روند و فقط محصول تولیدی آنها با افت کیفیت و چروکیدگی مواجه می‌شوند، اما خشکسالی‌های پیاپی در این چند سال فراتر از طاقت نخل‌هاست.
به گزارش روزنامه ایران، «خدارحم امیری زاده» رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان گفت: اتفاقی که برای نخیلات شادگان افتاده فقط به‌دلیل تنش آبی امسال نیست و خشکسالی دهه گذشته آنها را در معرض نابودی قرار داده است. وی با اشاره به اینکه نخل‌هایی که از چرخه تولید در شادگان حذف شده‌اند حدود 5 هزارنفر می‌شوند، افزود: علت اصلی خشک شدن این نخل‌ها کمبود آب است اما بررسی‌های ما نشان می‌دهد بخش اعظم این نخل‌ها قدیمی و فرسوده بوده‌اند و فاقد تولید اقتصادی به همین دلیل نخلداران نیز تمایلی به حفظ آن نداشته‌اند. به گفته وی، مشکل خشک شدن و چروکیدگی محصول خرمای خوزستان بیشتر در نخیلات مناطقی مانند شادگان و آبادان رخ داده که در انتهای سرشاخه‌های رودخانه‌های مارون و کارون هستند . وی البته این را هم خاطرنشان کرد که باید آب بیشتری برای بخش کشاورزی خوزستان بویژه کشت‌های دیمی در نظر گرفته شود.
نخیلات خوزستان در سطحی حدود 40 هزار هکتار پراکنده هستند و سال گذشته با تولید 230 هزار تن انواع خرما رتبه دوم تولید کشور را به خود اختصاص دادند. خوزستان با صادرات سالانه حدود 80 هزار تن رتبه اول صادرات را دارد. هر چند رئیس جهاد کشاورزی استان معتقد است تولید خرما در این استان امسال با رشد 10 درصدی نسبت به سال قبل مواجه خواهد بود اما توضیح می‌دهد که 12هزار هکتار از نخیلات آبادان و 14هزار هکتار از نخیلات شادگان که در پایین دست رودخانه‌های کارون و مارون اند با کمبود آب مواجه هستند و اگر روند کنونی ادامه یابد نخیلات در معرض نابودی کامل قرار می‌گیرند. وی اظهار امیدواری کرد با بهبود شرایط و اختصاص آب بیشتر به نخیلات این مشکل هرچه سریعتر رفع شود و نخلداران نیز با مشارکت در طرح جامع احیای نخیلات نسبت به جایگزین کردن درختان فرسوده خود اقدام کنند. وی همچنین از تأثیر شدید خشکسالی بر کشت پاییزه خوزستان خبر داد و افزود: از 170 هزار کشت دیم استان بیش از 80 درصد آن به‌طور کامل نابود شده و متأسفانه با توجه به کاهش شدید کشت پاییزه 300 هزار تن افت محصول در خوزستان رقم خواهد خورد. در سال گذشته از 150 هزار هکتار گندم دیم 150 هزار تن برداشت شد اما امسال از 173 هزار هکتار تنها 30 هزار تن برداشت شده است. سال گذشته خوزستان یک میلیون و 100 هزار تن گندم تولید کرده بود و برای سال زراعی 1400-1399 هدف‌گذاری اش یک میلیون و 300 هزار تن بود که امیری‌زاده تصریح کرد: قطعاً تولید گندم خوزستان 200 هزار تن کاهش خواهد یافت.
معیشت 100 هزار شادگانی به نخل گره خورده است
در همین حال «مجید ناصری‌نژاد» نماینده مردم شادگان در مجلس هم گفت: منطقه ما در پایین دست رودخانه مارون است و در چند سال گذشته به‌دلیل خشکسالی‌های متناوب، آورد آب مارون نصف شده و شادگان هم که در انتهای سرشاخه آن قرار دارد، بیشتر از خشکسالی متأثر شده است. وی افزود: چنین شرایطی سبب شده از جمعیت بیش از 300 هزار نفری سال‌های نه چندان دور شادگان در حال حاضر 140 هزار نفر در منطقه باقی بمانند که حدود 100 هزار نفر شادگانی معیشت‌شان به‌صورت مستقیم وابسته به خرما است. وی با اشاره به اینکه نوع خرمای تولیدی شادگان بیشتر استعمران است که رقم صادراتی دارد، افزود: جهاد کشاورزی شهرستان تعداد نخل‌های خشک شده بر اثر خشکسالی را 7 هزار نفر اعلام کرده در حالی‌که بررسی میدانی ما نشان می‌دهد این تعداد در خوش بینانه‌ترین حالت از بین رفته‌اند. ناصری‌نژاد گفت: چندین سال است که می‌گوییم خشکسالی امان کشاورزان منطقه را بریده ولی نمی‌دانیم چرا کسی باور نمی‌کند و قدمی برداشته نمی‌شود.وی تأکید کرد: نخیلات خوزستان سرمایه ملی هستند که معیشت چند صد هزار نفر خوزستانی به آن گره خورده و باید با مدیریت صحیح و اصولی منابع آب آن را حفظ کرد. وی تصریح کرد: البته امسال کم بارشی داشتیم که نمی‌توان برای آن چاره‌ای اندیشید ولی مشکل اینجاست که برخی کشاورزان به جای قبول واقعیت اقدام به کشت‌های فصلی در بالادست سدهایی مانند رامشیر و مارون می‌کنند و به این ترتیب کشاورزان پایین دست از جمله نخلداران شادگان با بحران مواجه شده‌اند. وی تأکید کرد: اگر هرچه سریعتر برای تأمین حقابه کشاورزان نخلدار شادگان فکری نشود این منطقه با بحران خشک شدن کامل نخیلات و بیکاری مواجه می‌شود. وی در پایان گفت: خشکسالی به قدری شدید است که مردم شادگان در بخش آب شرب نیز مشکلات زیادی دارند و بخش‌هایی با تانکر آبرسانی می‌شود.
کم آبی و شوری آب عرصه را بر نخلداران تنگ کرده است
از سوی دیگر «جاسم حزوابی» تولید کننده و معاون نظام صنفی کشاورزی خوزستان هم گفت: درست است که نخیلات نسبت به خشکسالی مقاوم هستند ولی به هر جهت باید نیاز حداقلی آنها را تأمین کرد. به گفته این نخلدار خرما، در منطقه آبادان هر نفر نخل حداقل احتیاج به 3 بار آبیاری در زمستان و 7 بار آبیاری درتابستان دارد این در حالی است که بسیاری از نخل های آبادان و شادگان چندین ماه است تشنه هستند. وی با اشاره به اینکه درختان نخل معمولاً به فاصله 8 متر از همدیگر کاشته می‌شوند، تصریح کرد: سال گذشته برای هر هکتار آبیاری در هر نوبت از ما 53 هزار تومان می‌گرفتند که در حال حاضر این میزان به 600 هزار تومان رسیده که از توان ما خارج است. وی همچنین گفت در سال گذشته قیمت تمام شده هر کیلو خرما 12هزار تومان در نظر گرفته شده بود که عملاً هر کیلو را با 7 هزار تومان خریدند و امسال هنوز خبری از تعیین قیمت نیست. وی افزود: در حال حاضر علاوه بر خشکسالی، نخلداران با مشکل شوری آب هم مواجه هستند که این مسأله تأثیر منفی زیادی بر کمیت و کیفیت تولید گذاشته است. وی افزود: متأسفانه از وقتی که سد گتوند زده شده شوری آب بالا رفته و از سوی دیگر کمبود آب موجب شده آب با پساب فاضلاب به زمین های نخلداران برسد که اصلاً غیر بهداشتی و ناپسند است و ادامه این روند جایگاه صادراتی ایران برای خرما را متزلزل می‌کند. وی گفت: مسئولان نباید نسبت به معیشت و زندگی پرورش دهندگان گاومیش و نخلداران بی‌تفاوت باشند چون اینها اجزای مهمی از تولید کنندگان هستند.
آمار دقیقی از کاهش تولید به‌دلیل خشکسالی نداریم
از سوی دیگر «زهرا جلیلی مقدم» مدیرکل دفتر امور میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی گفت: سطح زیرکشت نخیلات کشور حدود 260 هزار هکتار است. از این میزان 222.8 هزار هکتار بارور و حدود 37 هزار هکتار آن غیر بارور است و میزان تولید خرما بر اساس آخرین آمار رسمی یک میلیون و 233 هزار تن است. در سال 1399، میزان تولید خرما افزایش یافته که میزان تولید حدود یک میلیون و 317 هزار تن برآورد می‌شود ولی آمار رسمی و قطعی هنوز از سوی دفتر آمار اعلام نشده است.
با توجه به شرایط اقلیمی کشورمان، چند سالی است در مناطق عمده تولید، نه تنها برای خرما بلکه برای بسیاری از گونه‌ها با کم آبی و تنش خشکی مواجه هستیم. به گفته جلیلی مقدم، بر اساس آخرین آمار فائو، ایران سومین کشور تولید کننده خرما در جهان است و کشورهای مصر با تولید یک میلیون و 600 هزارتن و عربستان با تولید یک میلیون و 500 هزار تن به ترتیب در جایگاه اول و دوم جهانی قرار دارند.
وی همچنین در خصوص تأثیر خشکسالی بر محصول خرما تصریح کرد: هنوز آمار دقیقی در این زمینه در دست نیست ولی شکی نیست که کم آبی موجب کاهش عملکرد کمی و کیفی خواهد شد بنابر این اصلاح سیستم‌های آبیاری و مدیریت کف باغ و استفاده از آنتی استرس‌ها در مدیریت تولید خرما مؤثر خواهد بود.در سال 1399، میزان صادرات خرما بیش از 338 هزار تن با ارزش 296.7 میلیون دلار بوده که خوشبختانه نسبت به سال 98 به لحاظ وزنی 42 درصد و به لحاظ ارزشی 40 درصد افزایش داشته است.
