به گزارش دنیای اقتصاد، حالا موج جدید حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از سوی پلتفرم‌های خارجی، با طرح‌های جنجالی داخلی چون صیانت همراه شده و به‌نگرانی‌های کاربران و کسب و کارها افزوده است؛ به‌ویژه آنکه چنین اقدامی می‌تواند دستاویزی برای طرفداران طرح صیانت و برخورد با سرویس‌های خارجی شود. در همین حال وزارت ارتباطات هم بیانه‌ای در محکومیت اقدام گوگل صادر کرده و از به‌کارگیری ظرفیت‌های حقوقی بین‌المللی برای رسیدگی به‌موضوع در کنار شعار استقلال فضای مجازی سخن گفته است. این در حالی است که تحلیلگران همچنان معتقدند بهترین مسیر مقابله با تحریم‌های تکنولوژی افزایش تعاملات بین‌المللی و تلاش برای لغو تحریم‌هاست که شرکت‌های خارجی را به‌ناچار از ارتباط و ارایه سرویس به‌کسب و کارها و کاربران ایرانی محروم کرده است.
موج‌های پی در پی تحریم‌های تکنولوژیک
در دهه اخیر فضای تکنولوژی و اینترنت کشور، موج‌های مختلفی از تحریم را تجربه کرده است. در یک مقطع زمانی در اواسط دهه ۹۰ شمسی شاهد حذف اپلیکیشن‌های بسیاری از کسب‌و‌کارهای ایرانی از اپ‌استور بودیم و در مقاطع دیگری نیز حذف این برنامه‌ها از پلتفرم‌های گوگل و مسدود شدن دسترسی کاربران به‌سرویس‌های مختلف اتفاق افتاد. حالا در موج جدید این تحریم‌ها، اپلیکیشن‌هایی مانند آپارات، فیلیمو، مسیریاب بلد و طاقچه از گوگل‌پلی حذف شده‌اند و در مکاتبات و پیگیری‌های انجام شده به‌این مجموعه‌ها اعلام شده که علت‌این امر، تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه‌ایران بوده است. اما‌این تنها مورد نیست و حتی صرافی مشهور ارزهای دیجیتال «بایننس» نیز به‌تازگی اعلام کرده است که حساب کاربرانی که حتی صرفا «تبار‌ایرانی» داشته باشند نیز مسدود خواهد شد. این اقدام بایننس با واکنش‌های منفی بسیاری از سوی کاربران مواجه شد و آن را مثال بارز تبعیض نژادی دانسته‌اند.
وجود چنین زمینه‌هایی موجب‌شده بود برخی گروه‌ها (خصوصا در مجلس شورای اسلامی) با استناد به‌چنین رخدادهایی، اقدام به‌ارائه طرحی برای ساماندهی فضای مجازی و صیانت از کاربران کنند. طی چند‌ماه اخیر انتشار پیش‌نویس‌هایی از این طرح موج بزرگی از نگرانی را در بین کسب‌و‌کارها و کاربران اینترنت ایجاد کرد. آنها معتقد بودند این طرح به‌بهانه حمایت داخلی و جایگزینی پلتفرم‌های خارجی باعث محدود شدن آزادی‌های شهروندان در فضای مجازی و بسته‌تر شدن حلقه فیلترینگ خواهد شد. در‌این طرح تصریح شده است که شرکت‌های خارجی ارائه‌دهنده انواع خدمات، باید برای ادامه سرویس‌دهی خود به کاربران‌ایرانی، اقدام به‌تاسیس دفاتر رسمی در کشور کنند و تمامی اقدامات خود را متناسب با حدود ارائه شده از سوی شورای‌عالی فضای مجازی تنظیم کنند. در غیراین‌صورت سرویس‌های آنان مسدود و پلتفرم‌های داخلی مشابهی طراحی و در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. موافقان طرح با اشاره به‌لزوم بی‌نیاز‌شدن از پلتفرم‌های خارجی، بر ایجاد پلتفرم‌هایی به‌عنوان پیامرسان، شبکه‌های اجتماعی و موتور جست‌وجوی بومی تاکید می‌کردند. آغاز بحث تصویب این طرح با موج سنگینی از انتقادات از سوی کاربران، فعالان فضای مجازی و کسب و کارهای اینترنتی همراه بود و کارزار مخالفت با این طرح بیش از یک میلیون و صد هزار بار امضا شد.
تحریم‌های جدید گوگل اما از سوی دیگر اثبات‌کننده مخالفان طرح صیانت است که اعتقاد دارند شرکت‌های خارجی به‌دلایل تحریم اساسا تمایلی به‌حضور در بازار ایران ندارند بنابراین طرح‌هایی چون صیانت که بر محدود‌کردن حضور خارجی‌ها در فضای مجازی ایران تاکید دارند نه‌تنها این شرکت‌ها را به‌حضور در‌ایران ترغیب نمی‌کند بلکه پیشاپیش نمایانگر عدم‌تمایل آنها به‌حضور در‌این بازار است.
درخواست رسیدگی قانونی
پس از اقدام اخیر گوگل در حذف اپ‌های‌ایرانی از استور خود، کسب و کارهای ایرانی نسبت به‌این اقدام گوگل واکنش نشان دادند و خواستار رسیدگی قانونی به‌این اقدام شدند، زیرا حتی برای حذف برخی از این اپلیکیشن‌ها، روند قانونی و معمول حذف نیز انجام نشده است.
سیاوش گودرزی، مدیر روابط‌عمومی طاقچه در گفت‌وگو با «ایسنا» گفت: «مدتی است که ما را حذف کرده‌اند، دلیلش را هم به‌ما اعلام نکرده‌اند. ما خیلی هم از گوگل پیگیری کردیم، ایمیل زدیم و مکاتبه کردیم اما پاسخی ندادند. حتی بر اساس قواعد خودشان مهلت زمانی برای پاسخگویی تعیین کرده‌اند اما به‌همان مهلت خودشان هم پایبند نبودند. ما حتی با بخش‌های دیگرشان هم مکاتبه کردیم که طبق قواعد باید به‌ما پاسخ دهید اما متاسفانه پاسخ درستی به‌ما ندادند. البته پیگیر هستیم؛ هر چند نه دلیلی در این‌باره به‌ما گفته‌اند و نه طبق زمان‌بندی‌شان پاسخ داده‌اند.»
وی می‌افزاید: «حتی گوگل باید طبق قوانین خود قبل از کاری که با ما کرده است، اخطار یا تذکری می‌داد، اما یک‌باره چند وقت پیش بدون هیچ هشدار قبلی «طاقچه» از گوگل پلی حذف شد.»
با این حال در پاسخ به‌مکاتبات و پیگیری‌های برخی اپلیکیشن‌های حذف شده دیگر از جمله بلد، آپارات و فیلیمو، گوگل صریحا علت‌این موضوع را تحریم اعلام کرده است. مدیران شرکت صبا‌ایده با انتشار بیانیه‌ای خواستار پیگیری قانونی و رسمی این موضوع از سوی وزارت ارتباطات و وزارت‌خارجه شدند. اندکی بعد وزارت ارتباطات با انتشار بیانیه‌ای این اقدام گوگل را نشان کینه‌توزی با مردم ایران و اوج ناراحتی و نگرانی آنها از توسعه و کاربردی شدن کسب و کارها و پلتفرم‌های بومی‌ایرانی دانست و ضمن محکوم کردن این اقدام، از دستور عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات برای به‌کارگیری تمامی ظرفیت‌های ممکن برای احقاق حقوق پلتفرم‌های بومی در عرصه بین المللی خبر داد.
در بیانیه وزارت ارتباطات همچنین آمده است، این وزارتخانه «یکجانبه‌گرایی پلتفرم‌های آمریکایی و تحریم ناعادلانه علیه زیست‌بوم فناوری و فضای مجازی کشور را به‌شدت محکوم می‌کند و کمترین پاسخ معقول به‌تحدید و مسدودسازی صورت‌گرفته را توسعه و کاربردی‌شدن همه‌جانبه دستاوردهای بومی در فضای مجازی می‌داند.»
این وزارتخانه با بیان اینکه صاحبان پلتفرم‌های ایرانی فعال در داخل و در سطح بین‌المللی و توسعه‌دهندگان شبکه ملی اطلاعات، طلایه‌داران استقلال و پیشرفت فضای مجازی کشور هستند، حمایت قطعی و تمام‌عیار خود را از آنها اعلام کرد و افزود که: «این وزارتخانه با همکاری سایر دستگاه‌های مرتبط از جمله مرکز ملی فضای مجازی، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری و وزارت امور‌خارجه، از تمامی ظرفیت‌ها و راهکارهای حقوقی و سیاسی، پیگیر حقوق پلتفرم‌های ایرانی در مجامع بین‌المللی مربوطه خواهد بود.»
پیش از‌این در دولت روحانی مسوولان وقت وزارت ارتباطات در سال ۱۳۹۶ در هنگام اتفاق مشابهی برای اپلیکیشن‌های‌ایرانی در اپ‌استور از اقدام مشابه حقوقی در فضای بین‌المللی خبر داده بودند که هیچ‌گاه نتیجه مشخصی نیافت. در همین حال کارشناسان معتقدند تحریم‌های تکنولوژی بخشی از تحریم‌های کلی علیه ایران است و کلید حل مساله نه در سیلیکون‌ولی که وابسته به‌حل موضوع تحریم است.
در واکنش وزارت ارتباطات به‌این اتفاق، از توسعه و کاربردی شدن همه‌جانبه دستاوردهای بومی کشور در فضای‌مجازی» به‌عنوان پاسخی معقول به‌تحدید و مسدودسازی صورت‌گرفته از سوی گوگل یاد شده است. اما مشخص نیست که این تاکید یکسویه بر بومی‌سازی چطور قرار است جای خالی تعامل با جامعه‌جهانی را پر کند.
تحلیلگران معتقدند نهادهای مسوول درحالی از تلافی این اقدامات کشورهای خارجی سخن می‌گویند که در واقع ما در مقابل بازیگران بزرگ و جهانی این حوزه مانند گوگل، اپل و… اهرم فشاری نداریم. به‌همین دلیل معمولا تنها پاسخ دولتمردان به‌اتفاق‌های مشابه فیلترینگ و محدودسازی بیشتر می‌تواند این باشد که هزینه اصلی را باردیگر به سمت خود کسب‌و‌کار و کاربر‌ایرانی بازمی‌گرداند.
بهانه‌ای برای صیانت از کاربران
مدافعان بومی‌سازی حداکثری پلتفرم‌های دیجیتال و محدود‌کردن تعاملات جهانی، همواره حذف برخی محتواها یا اعمال برخی محدودیت‌ها از سوی شرکت‌های خارجی را دستاویزی برای دفاع از طرح‌هایی مانند طرح صیانت می‌دانند. ماه گذشته و زمانی که اپلیکیشن روبیکا به‌دلیل شکایت کاربران از جعل هویت کاربران و ساخت حساب‌های جعلی به‌نام آنها از پلی‌استور گوگل حذف شد، موافقان صیانت بر‌این موضوع مانور دادند و معتقد بودند چنانچه از پلتفرم‌های خارجی بی‌نیاز باشیم، این شرکت‌ها به‌خود اجازه نمی‌دهند با کاربران ایرانی چنین برخوردی کنند. این درحالی است که حذف روبیکا در آن مقطع زمانی در پی ارسال گزارش تخلف این اپ به‌گوگل و توسط خود کاربران‌ایرانی انجام شده بود. اما اقدام روبیکا نادیده گرفته شد و در مقابل مرکز ملی فضای مجازی با انتشار بیانیه‌ای در دفاع از این اپلیکیشن از لزوم احقاق حق کاربران‌ایرانی در برابر گوگل سخن گفت.
در بخشی از بیانیه مرکز ملی فضای مجازی در حمایت از روبیکا، بر لزوم کاهش وابستگی کاربران ایرانی به‌انواع پلتفرم‌های خارجی اشاره شده بود. در‌این بیانیه از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خواسته شده بود تا «در چارچوب حمایت از حقوق کاربران و کسب وکارها، بر اساس سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات با همکاری سایر دستگاه‌های مسوول نسبت به‌کاهش وابستگی به‌خدمات پایه کاربردی خارجی به‌خصوص سیستم‌عامل‌های ناقض حقوق کاربران، کسب و کارها و حاکمیت ملی، در اسرع وقت اقدام کنند و حمایت لازم را از خدمات پایه کاربردی داخلی به‌عمل آورند.»
و‌این دقیقا مشابه آن چیزی است که طراحان طرح صیانت خواستار آن هستند. با‌این وجود، منتقدان طرح معتقدند آنچه بیش از همه کاربران داخلی را به‌استفاده از پلتفرم‌های داخلی بی‌میل کرده است، نبود اعتماد و اطمینان به‌حفظ حریم خصوصی آنهاست نه برآورده شدن الزامات فنی. کما‌اینکه کاربران‌ایرانی حتی پس از فیلتر شدن تلگرام حاضر به‌ترک آن و استفاده از پیامرسان‌های ایرانی نیستند.
مدافعان طرح‌هایی مانند طرح صیانت، بر حفظ منافع کاربران و دفاع از کسب و کارها تاکید می‌کنند و معتقدند این اقدام آنها در جایگزینی پلتفرم‌های خارجی با نمونه مشابه داخلی، در راستای حمایت از کسب و کارهای ایرانی و اشتغال‌زایی است. اما کسب و کارهای ایرانی همواره مخالفت خود را با چنین دیدگاهی مطرح کرده‌اند و بر لزوم بهبود ارتباطات جهانی و تعامل با بخش‌های مختلف دنیا تاکید کرده‌اند.
محمد‌جواد شکوری، مدیرعامل صبا‌ایده (شرکت مادر آپارات و فیلیمو) پس از حذف اپلیکیشن‌های این شرکت از گوگل‌پلی در توییتی نوشت: امیدوارم دوستان «صیانت»، حذف اپ‌های آپارات و فیلیمو به‌دلیل تحریم‌ها از سوی گوگل را دستاویز و موید طرح خود نبینند.» وی در ادامه این توییت افزود: «اگر حرف اکوسیستم داخلی را می‌شنوید و برای ما طرح می‌نویسید، هر دو برایمان آزار‌دهنده و مانع توسعه است. فتاملوا…»
امیر ناظمی، رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز در توییت دیگری با تاکید بر حفظ تعامل با فضای بین‌المللی چنین نوشت: «فیلیمو و آپارات از گوگل‌پلی حذف شدند؛ کافه‌بازار هم نمونه کاملا بومی شده و فراگیر گوگل‌پلی! این چشم‌انداز خودکفایی و طرح صیانت است؛ که در آن همچنان مشکل آپارات و فیلیمو پابرجاست! نیاز واقعی اکوسیستم استارت‌آپی تعامل سازنده با دنیاست.» وی پیشتر و در گفت‌وگوی دیگری با انتقاد از‌این طرح گفته بود: «برخلاف آنچه که مطرح می‌شود طرح حمایت از کاربران فضای مجازی اصلا حقوق کاربران را به‌رسمیت نشناخته و بیشتر یک مانیفست سیاسی است که نه‌تنها از حریم‌خصوصی صیانت نمی‌کند بلکه یک اکوسیستم مناسب و منصفانه را نیز شکل نداده و برخلاف آنکه نام این طرح مربوط به‌خدمات پایه کاربردی است اما قابلیت تعمیم به‌کل‌اینترنت را دارد.»
کاربران نگرانند اقدامات اخیر گوگل باعث فشار بیشتر بر دسترسی داخلی به‌پلتفرم‌های خارجی شود؛ این در حالی است که گفته می‌شود طی ماه‌های اخیر تمایل به‌مهاجرت به‌ویژه برای فعالان استارت‌آپی و متخصصان آی‌تی رو به‌افزایش گذاشته و در همین حال شاهد انتشار برنامه‌های جذب متخصصان از سوی کشورهایی چون امارات هستیم .
